ساعت رسمی کشور چگونه تعیین شد؟

به گزارش فیچینو، قدس نوشت: غروب‌کوک‌ها تاریخچه وقت‌شناسی و ساعت و دقیقه و… البته ماجرایش فرق می‌کند و قدمتش هم تقریباً با عمر خود انسان برابری می‌کند یعنی آدمیزاد از همان اوایل زندگی روی زمین، اگر خیلی چیزها را درست نمی‌شناخت اما موجود تقریباً وقت‌شناسی بود. به هرحال نخستین نشانه‌های وقت‌شناسی و ساعت‌دانی از چند قرن قبل‌از میلاد در میان بابلی‌ها دیده می‌شود که هفت روز هفته و ۶۰ قسمت کردن هر ساعت از روز را ابداع کردند یا به کار گرفتند. در مصر باستان هم کاربد نمونه‌هایی از ساعت‌های آبی نشان می‌دهد که وقت و وقت‌شناسی برای بشر اهمیت ویژه داشته است. از این‌ها و بعد روند ساخت ساعت‌های مختلف و … که بگذریم می‌رسیم به ساعت رسمی و تاریخچه‌اش. این گونه حساب کنید که قبل از تعیین ساعت رسمی یا مثلاً ساعت «گرینویچ» به عنوان پایه و مبنای تعیین وقت، ساعت‌ها مثلاً و به قول ایرانی‌ها «غروب کوک» بودند. یعنی با غروب آفتاب عقربه بزرگ ساعت فلان شهر روی ۱۲(صفر) قرار می‌گرفت و همه چیز از نو شروع می‌شد. البته فقط غروب نبود و صبح و ظهر هم این کار انجام می‌شد. برای همین در نوشته‌های قدیمی و حتی نه خیلی قدیمی می‌بینید که گزارشگر یک واقعه نوشته: «سه ساعت از غروب گذشته… دو ساعت از ظهر گذشته…».
در اروپایی که برخی کشورهایش خودشان را بنیان‌گذار ساعت و وقت‌شناسی و غیره می‌دانند هم تا سال‌هایی از قرن ۱۹ وضعیت همین طور بود. اغلب ساعت ساز یک شهر یا ساعت بزرگی که در فلان شهر نصب کرده بودند، ساعت رسمی آن شهر و منطقه بود. با توسعه صنعت راه‌آهن و حمل‌ونقل، مشکل وقت پدیدار شد. مثلاً وقت حرکت و توقف هر قطار براساس ساعت محلی یک شهر تنظیم می‌شد و این برای مسافرانی که در شهر دیگر قرار بود سوار قطار شوند و ساعت شهرشان با ساعت شهر قبلی متفاوت بود، مشکل‌ساز می‌شد. می‌گویند از سال۱۸۴۰ به بعد انگلیسی‌ها و شرکت‌های راه‌آهن تصمیم گرفتند ساعت‌هایشان را با ساعت لندن هماهنگ کنند. از سال۱۸۴۷ هم ساعت گرینویچ جایگزین ساعت لندن شد. ماجرا کم‌کم به کشورهای دیگر دنیا هم گسترش پیدا کرد و سران کشورها دور هم نشستند و ساعت گرینویچ را مبنا قرار دادند. 

گرینویچ به ما جواب داد
مرحوم دکتر «عباس ریاضی کرمانی» که پدر علم تقویم‌نویسی علمی ایران به حساب می‌آید در شماره دی‌ماه ۱۳۴۴ مجله «امید ایران» ماجرا را این گونه تعریف می‌کند: «تا پیش از سال۱۲۹۲ شمسی هر شهری برای خودش یک نصف‌النهار داشته و ساعت را از روی آن نصف‌النهار ظهر کوک یا غروب کوک یا دست کوک که مرسوم بوده تنظیم می‌کردند… ولی از سال ۱۲۹۲شمسی به واسطه اینکه روابط تجارتی بین ممالک مختلف به وسیله راه‌آهن و کشتی زیاد می‌شود… عده‌ای از منجمان در محلی به نام «ورسای» در فرانسه جمع شده و ساعت قانونی را اعلام می‌کنند که می‌شود مبنای همین ساعت امروزی. این گروه کره زمین را به ۲۴ قسمت مساوی تقسیم کرده و هر قسمت را «گنجه» نامیدند و فاصله هر گنجه را طوری تنظیم می‌کنند تا ۱۵ درجه باشد و نصف‌النهار وسط گنجه اول را مبدأ (گرینویچ) قرار می‌دهند تا ساعت پایتخت هر مملکت ساعت تمام آن مملکت باشد».
۲۲ سال بعد ایرانی‌ها هم احساس می‌کنند دیگر اتکا به ساعت‌های غروب کوک افاقه نمی‌کند. «ایرج حسابی» از قول پدرش دکتر حسابی معروف در این باره  می‌نویسد: «یکی از مشکلات آمدن هواپیما به ایران، نداشتن ساعت در ایران بود… هر شهری یک ساعتی داشت و ما فاقد وقت بین‌المللی بودیم. با دانشجویان، یک گروه تشکیل دادیم. محاسبه طول و عرض جغرافیایی را آغاز و سپس با انگلستان مکاتبه کردیم. گرینویچ بین‌المللی هم به ما جواب داد و با ۵/۳ ساعت اختلاف، ساعت ایران تعیین شد».

فوق‌العاده جالب توجه!
درنهایت گویا ۲۲خرداد یا ۳۱تیر ۱۳۱۴ و بنا به مصوبه هیئت وزیران آن زمان طی بخشنامه‌ای این تغییر و هماهنگ شدن ساعت در کشور به اجرا گذاشته می‌شود. در بخشنامه‌ای از طرف وزیر عدلیه، احمد متین‌دفتری آمده: «برحسب تصویب هیئت محترم دولت مقرر است که مِن بعد در کلیه ولایات داخله ایران دوائر دولتی و رسمی ساعت خود را مطابق ساعت طهران (سه ساعت و نیم قبل از ساعت گرینویچ) قرار بدهند» چهار روز بعد، روزنامه اطلاعات به نقل از آژانس پارس می‌نویسد: «طبق تصویب هیئت محترم وزرای عظام ساعت رسمی واحد در کلیه نقاط مملکت شاهنشاهی باید برقرار باشد این ساعت در تمام روابط عمومی مملکت به کار می‌رود و در هر شهر یا قصبه که دفتر تلگراف باشد همه ادارات و مؤسسات ساعت خودشان را باید با ساعت تلگرافخانه مطابق نگاه دارند تا همیشه ساعت شهرها با ساعت تهران یکسان باشد. بدیهی است که تطبیق این ساعت که ساعت رسمی مملکت است مانع این نیست که هر شهری ساعت محلی خود را نیز به تناسب افق آن شهر معین نموده و در احتیاجات خصوصی خود به کار برند بنابراین از طرف وزارت پست و تلگراف و تلفن به کلیه مراکز تلگرافی ایالات و ولایات دستور لازم صادر گردیده که همه روزه ساعت صحیح را از تلگرافخانه تهران گرفته و به نقاط تابعه بدهند و ضمناً به بلدیه حوزه ادارات مربوط نیز اطلاع بدهند که ساعت خود را از روی ساعت تلگرافخانه تنظیم نمایند». فردای آن روز  هم روزنامه اطلاعات خبر می‌دهد: «از ولایات خبر می‌دهند که برطبق تصویب نامه هیئت وزرا ساعت واحد در ادارات کشوری و لشکری برقرار و متحدالشکل شدن ساعت واحد هم فوق‌العاده جالب توجه گردیده ‌است».

پایان خبر فیچینو