«کادر»؛ فراتر از قلمرو عکاسی

فیچینو/اصفهان چاپ کتاب های گوناگون، مانند «کادر» که ویژۀ هنر عکاسی است، می تواند بستری باشد برای دوستداران نویسندگی و پژوهش و ترجمه در حوزۀ عکاسی که قلم در دست بگیرند و دربارۀ هنری بنویسند که اکنون هنری فراگیر شده است.

این ها بخشی از صحبت های شهرام احمدزاده ترکمانی، عکاس و پژوهشگر هنر است که در گفت وگو با فیچینو مطرح کرد. این گفت وشنود برای صحبت در باب جدیدترین شمارۀ کتاب کانون عکس اصفهان، یعنی شمارۀ ششم آن صورت گرفت. احمدزاده ترکمانی ضمن ارایۀ توضیحاتی دربارۀ محتوا، بخش ها، اهداف و مخاطبان و شماره های پیشین این کتاب، نکته هایی را در خصوص اهمیت فرهنگ و هنر یادآور شد که در ادامه می خوانید.

محتوای اصلی این شماره از کتاب کانون عکس اصفهان به چه مواردی اشاره دارد؟

کتاب به طورکلی با محوریت عکاسی معاصر ایران و جهان نوشته شده، اما عنوان کامل آن «هنر و عکاسی کادر» است. پیش از این نیز پنج عنوان از این مجموعه به نوعی دیگر چاپ شده بود. هنر عکاسی بحث اساسی و کلیدی این اثر است. اما چون از همان ابتدای کار مصمم بودیم که به موضوعاتی چون فلسفۀ هنر یا نظریه های هنری نیز نگاه کنیم، بنابراین محتوای کتاب دربرگیرندۀ مطالبی است که گاهی از قلمرو عکاسی هم فراتر می رود. همچنین باید توجه داشت که هنر عکاسی دنیای گسترده ای دارد و بنا بر ماهیتش می توان همپای آن به دیگر شاخه های هنری نیز وارد شد.

کانون عکس اصفهان در پنج شماره قبل تلاش کرده بود تا هر بار به سراغ یکی از عکاسان نامدار و اثرگذار معاصر ایران برود و درد واقع یک شخصیت را محور محتوای اثر قرار دهد. در این شماره نیز پرونده ای به مهدی وثوق نیا اختصاص دادیم. در این پرونده، به آثار هنری این عکاس در دهه های اخیر، نمایشگاه های او و کتاب های عکسش نظر شده است. به علاوه در نقد و تحلیل هنر عکاسی او از نگاه دیگران مطالبی چاپ کرده ایم که نوشته های فرزان سجودی، امیرعلی نجومیان و ژان لویی پویتوین از آن جمله اند. «کادر» مجموعه ای از 17 مقالۀ تالیفی، تحقیقی، مصاحبه ای یا ترجمه ای است. درواقع، بخش بندی اصلی کتاب بر اساس همان تعداد مقالات آن است.

هدف و انگیزۀ گروه شما از نوشتن و انتشار این شماره از کتاب کانون عکس چه بوده است؟ به ضرورت های چاپ آن اشاره کنید و اینکه به کدام نیاز جامعۀ کتاب خوان  پاسخ می دهد؟

در عرصۀ فرهنگ و خلق آثار هنری هرگز نمی توان صرفاً از یک هدف و انگیزه سخن گفت. در پشت تولید هر اثر هنری اهداف متعددی نهفته است که می توان در خصوص آن، مباحث مختلفی مطرح و از سویه های گوناگونی دربارۀ آن صحبت کرد. هنر و فرهنگ مقوله ای بسیار وسیع و چندبعدی است. هنر همواره عرصه ای تاثیرگذار، تاریخ ساز و زندگی ساز بوده است. به بیانی دیگر، سرنوشت آدمی و جوامع بشری بسیار متاثر از این دنیای پیچیده است. بنابراین، همسو با همین تاثیرات است که می توان آثار و پژوهش های هنری را به صورت های مختلف، چون کتاب عرضه کرد. نشر کتاب و تولید محتوا در قالب مقاله، یادداشت یا شکل های دیگر از دیرباز پیوندی ناگسستنی با نوشتن داشته و همواره ستونی استوار برای نگهبانی از سایه بان هنر بوده است. البته همین مسیر نشر کتاب که می تواند در معرفی و بررسی هنر و تاثیرگذاری این مقوله بر جامعه نقش داشته باشد، دشواری های فراوانی دارد. کم شدن تیراژها یکی از آن هاست، و بر همین اساس به جز استفاده از رسانۀ کتاب باید از دنیای فضای مجازی و قدرت رسانه های غیرچاپی نیز برای خدمت به هنر و پاسداشت آن بهره گرفت.

می خواهم بگویم، چاپ کتاب های گوناگون، مانند «کادر» می تواند بستری باشد تا دوستداران نویسندگی و پژوهش و ترجمه قلم در دست بگیرند. به خصوص، نوشتن در حوزۀ عکاسی که اکنون هنری فراگیر شده است و جوانان فراوانی به آن رو کرده اند، اهمیت دارد. وقتی از این گسترش و استقبال از هنر عکاسی حرف می زنیم، باید در پیامدش از افزایش اثرگذاری و قدرت این هنر هم بگوییم. ازاین رو، کتاب «کادر» و آثار این چنینی می توانند به ارتقاء این هنر و شناخت ضعف ها و قوت هایش در کشورمان کمک کنند. این کتاب در اصفهان و به کوشش کانون عکس این شهر تولید شد و با همکاری یکی از ناشران اصفهان است، به بازار فرهنگی کشور وارد شد. بنابراین، از این جنبه که همواره هنر و فرهنگ مرکزگرا بوده و پایتخت در این حوزه پررنگ شده نیز دارای اهمیت است. متاسفانه امروز در جامعۀ ما کار فرهنگی و هنری با موانعی روبه رو است و سختی خاصی در این عرصه وجود دارد. یکی از آن ها نبود انگیزه و اشتیاق در بین بسیاری از هنرمندان و پژوهشگران هنر است. چاپ چنین آثاری مانند «کادر» نشان می دهد که هنوز انگیزه هایی در جامعه وجود دارد و امیدواریم که بر پویایی و اشتیاق هنرمندان به نقد، تحلیل و خلق اثر تاثیر داشته باشد.

لطفاً توضیحاتی نیز دربارۀ شماره های گذشتۀ کادر ارایه کنید.

جلدهای یکم و دوم این کتاب وقتی در سال 1396منتشر شد، سردبیر آن حامد قصری بود. از همان زمان انگیزه ها و شوقی میان هنرمندان و پژوهشگران اصفهان شکل گرفته است. البته باید توجه داشت که محدودیتی وجود ندارد و هنرمندان و محققانی که عضو کانون عکس اصفهان یا در کل اصفهانی نیستند هم می توانند با «کادر» همکاری کنند. سردبیری شماره های بعدی، یعنی سوم و چهارم، به عهدۀ من قرار داشت. سردبیر شمارۀ پنجم نیز پژمان نظرزاده آبکنار بود. می خواهم بر این موضوع تاکید کنم که سعی مان بر حفظ نشر این کتاب و ادامه یافتن چاپ آن است؛ چون بدون تردید بر فضای هنر عکاسی اصفهان تاثیراتی خواهد گذاشت و در صحبت هایم به نمونه هایش اشاره کردم.

این تصور که بین هنرمندان عکاس یا دیگر شاخه های هنری وجود دارد و گمان می کنند مسیر پیشرفت در عرصۀ هنر فقط از تهران می گذرد، اشتباه است. در جایی چون اصفهان هم می شود ترقی کرد و دیده شد. اصفهان همواره به وسع خود در فرهنگ و هنر ادبیات و حوزه های مهم دیگر فعال بوده است. حرفی برای گفتن داشته و برای حفظ این موقعیت کوشیده است.

این کتاب برای چه کسانی مناسب است؟ مخاطبان اصلی آن چه کسانی هستند؟ اگر من در هنر عکاسی هیچ تخصصی نداشته باشم، می توانم آن را برای خواندن انتخاب کنم؟

به جز عکاسان و پژوهشگران این شاخه که مخاطبان اصلی «کادر» هستند، دانشجویان و هنردوستان عرصه های دیگر نیز به تناسب علایق و نیاز خود می توانند از این کتاب بهره مند شوند. کتاب صرفاً برای عکاس ها و پژوهندگان این رشتۀ هنری چاپ نشده است. خصوصاً به این دلیل که در دنیای معاصر هنرهای مختلف با یکدیگر التقاط یافته اند و هر کار هنری ممکن است چند بُعد متفاوت از هنر در آن نهفته باشد.

درواقع، بسیاری از هنرمندان ما تک بعدی نیستند. برای نمونه یک هنرمند عکاس ممکن است در چندین شاخۀ هنری به فعالیت و آفرینندگی مشغول باشد. حتی خواندن کتاب را به کسانی که در عکاسی یا هنر تخصصی ندارند، پیشنهاد می کنم، چون در متن هرکدام از نوشتارهای آن ممکن است نکات و داده های درخوری یافت شود که برای خوانندۀ عام هم مفید یا جذاب باشد.

اگر مطلب دیگری برای گفتن دارید در خدمت شما هستیم.

در پایان می خواهم بگویم، من هم مانند همۀ هنرمندان کشورم انتظارات و انتقاداتی دارم، هرچند واقعاً نمی خواهم شکوه و شکایتی کنم در حال حاضر، چراکه همه می دانند و مسایلی تکراری است. در عرصۀ کار هنری اهل گلایه نیستم. اما واقعیت این است که سختی های بسیاری بر سر راه چاپ این شماره و کتاب قرار داشت. من با انتخاب و تصمیم خودم به حوزۀ هنر وارد شدم. شاید آن اوایل که پا در عرصۀ عکاسی و دیگر شاخه های هنری گذاشتم، فعالیت آسان تر بود. متاسفانه امروزه دشواری ها در حال افزایش است. اما از همان زمان احساس نیاز می کردم که به هنر وارد شوم. قصد و ادعایی هم ندارم که بگویم اهداف بزرگی داشته ام و می خواستم اصلاح یا تغییری بزرگ ایجاد کنم. منظورم از نیاز، شخصی است، در همین دنیای خودم و محدودۀ فعالیت خودم دوست داشتم تاثیراتی بگذارم و قدمی بردارم.

به نظرم جامعه به هنر و فرهنگ و پویایی آن بسیار نیازمند است. نمی توان جامعه را بدون فعالیت فرهنگی و هنری تصور کرد. باید هنرمندان و پژوهندگان در مسایل گوناگون اجتماع کنکاش و به سهم خود کاری عرضه کنند. تولید محتوای هنری یکی از این قلمروها به شمار می آید که نباید آن را دست کم گرفت. هنرمندی و هنرپیشگی در آغاز بر روی شخصیت هنری و فرد خالق آن می تواند تاثیرات مثبتی بگذارد، اما نباید فراموش کرد که در ادامه به ما کمک خواهد کرد تا جامعه ای روبه رشد و توسعه یافته تر نیز داشته باشیم. هیچ هنرمندی نباید ناامید شود. امیدوارم همۀ هنرمندان و محققان در حوزۀ مطالعات فرهنگ و هنر به راهشان ادامه دهند و دشواری ها سبب کنارگذاشتن چنین فعالیت هایی نشود. تمام این آثار می توانند برای ما مفید و آموزنده باشند. می توانند یکی از نیازهای من یا هنرمند دیگری را برطرف کنند و بر تعالی هنر و فرهنگ کشورمان اثر بگذارند. همان طور که تاکنون ترقی در برخی عرصه ها وجود داشته است، اما نباید توقف کرد. به امید بهترشدن جهان فرهنگ و هنر کشورمان باز هم باید کوشید.

پایان خبر فیچینو