رتبه سوم ایران در بحران فرونشست/ خراسان رضوی، رکورددار

آفتاب نیوز :

علی بیت اللهی امروز با اشاره به پدیده فرونشست زمین اظهار داشت: در کل کشور به دلیل بیلان منفی آبخوان ها با کاهش روزمره منابع آب های زیرزمینی مواجهیم.

وی بیان داشت: در این زمینه بیشترین کاهش سطح آب زیرزمینی و تعداد پهنه های فرونشستی در خراسان رضوی رخ داده است؛ به طوری که وسعت گستره هایی که در آنجا فرونشست اتفاق افتاده پنج برابر استان های فارس کرمان اصفهان و تهران است.

بیت اللهی ادامه داد: در استان های یاد شده با توجه به وسعت آنها افزایش برداشت آب های زیرزمینی و کاهش نزولات جوی موضوع افت سطح آب سفره های زیرزمینی کاملاً مشهود است و به تبع آن گسترش فرونشست زمین در این استان ها را شاهدیم.

وی ادامه داد: به طور مثال کل پهنه شهری اصفهان در معرض خطر فرونشست قرار دارد در تهران نواحی جنوبی شامل مناطق ۱۷ ۱۸ ۱۹ و حتی ۲۰ و شهر های اقماری آن که بیش از سه میلیون نفر جمعیت را در خود جای داده است همچنین در استان های فارس و کرمان شهر های متعددی در معرض خطر فرونشست قرار دارند.

خطر تخریب ابنیه تاریخی

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی تصریح کرد: در برخی از این نواحی آثار تاریخی ارزشمندی در معرض خطر فرونشست قرار گرفته است. به طور مثال در اصفهان موضوع حفظ آثار و میراث تاریخی در برابر این پدیده مطرح است و از جمله میدان «نقش جهان» و بسیاری دیگر از آثار تاریخی شهر در زون فرونشست قرار گرفته است که خود را به صورت ترک خوردگی در محوطه ها و آثار تاریخی نشان داده است. همچنین در نقش رستم و تخت جمشید استان فارس و میراث فرهنگی استان هایی همچون یزد و سمنان این آثار به وضوح قابل مشاهده است.

وی با بیان اینکه در شهر تهران نیز در سال های گذشته به دلیل افزایش برداشت آب های زیرزمینی نرخ فرونشست افزایش یافته است ادامه داد: در این راستا به دلیل کاهش نزولات جوی و کاهش حجم آب سد های تغذیه کننده شرب تهران تصمیم گیری شد که تعدادی چاه در محدوده شهری پایتخت و اطراف آن حفر شود که باید گفت همین مساله منجر به تشدید شرایط بحرانی و فرونشست خواهد شد و مستحدثات سطح زمین را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

بیت اللهی گفت: در جنوب تهران بسیاری از مجتمع ها و تاسیسات استراتژیک و کلیدی کشوری و شهری همچون مخازن سوخت پالایشگاه ها لوله های متعدد انتقال آب گاز فاضلاب و … وجود دارد و در چنین شرایط فشار و فرورفتگی در برداشت آب زیرزمینی سیاست ها باید این باشد که نگذاریم سطح آب بیش از این پایین برود.

وی به وجود مشکل مشابه در شهر های بزرگ جهان از جمله توکیو شانگهای تیانجین لس آنجلس تایوان اندونزی و … اشاره کرد که با ارائه راهکار هایی همچون تغذیه مصنوعی آبخوان ها از افت سطح آب های زیرزمینی جلوگیری کرده یا آن را جبران کردند اما اقداماتی که ما در دستور کار داریم منجر به تشدید این بحران می شود.

این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی خاطرنشان کرد: اکنون به جز استان گیلان (که معتقدم به زودی علائم فرونشست را در این استان هم خواهیم دید) در همه استان ها این پدیده توسعه یافته است و حتی در استان های سرسبز و پرآبی همچون مازندران و گلستان پهنه های وسیع فرونشست زمین را داریم.

فرونشست سالانه بیش از ۱۰ سانتی متر در ۱۸ استان

وی اظهار داشت: در کشورمان حداقل در ۱۸ استان عدد فرونشست به سالانه بیش از ۱۰ سانتی متر رسیده است این در حالی است که فقط ۱۰ درصد کل پهنه های فرونشستی جهان چنین وضعیتی دارند. به طور مثال در بهرمان رفسنجان ۴۰ سانتی متر در سال در جنوب البرز ۳۵ سانتی متر در گلستان ۲۲ سانتی متر در جنوب تهران ۲۰ سانتی متر در شمال غرب شهر مشهد ۱۷ سانتی متر در ورامین ۱۷ سانتی متر در اصفهان ۱۵ سانتی متر و در اطراف قم ۲۲ سانتی متر است.

بیت اللهی گفت: این اعداد و ارقام و تعداد گستره های فرونشستی کشورمان را جزو سه کشور نخست جهان از این نظر قرار داده و از نظر تعداد زون های فرونشست در جهان در رتبه نخست هستیم.

وی بیان داشت: گستردگی این پدیده روی سطح زمین که به عنوان پاسخ طبیعت به دست درازی ها نمایان شده است همچون آثار علائم یک درد و بیماری در بدن است که آثار آن همچون حفره ها شکاف فروریزش ترک خوردگی مسیر جاده ها لوله گاز زیرساخت های ریلی فرودگاهی محدوده های شهری و مزارع کشاورزی خودش را نشان می دهد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی اظهار داشت: نکته قابل تامل این است که در همان گستره های فرونشستی به کشاورزی عمدتا غرقابی می پردازیم اما عملاً کشاورزی در این مناطق مختل شده است چرا که این شکاف ها اجازه عبور آب را نمی دهد؛ لذا این مسائل با خود مشکلات امنیت غذایی تاثیر منفی بر زیرساخت های اساسی شریان حمل و نقل و اماکن ارزشمند تاریخی را به دنبال خواهد داشت.

وی ادامه داد: فرونشست یک مخاطره طبیعی تلقی نمی شود بلکه انسان ساخت است که با برداشت بی رویه آب عدم مدیریت آبیاری بی رویه تولید محصولات آب بر و … به آبخوان های زیر سطحی خود فشار مضاعف وارد کردیم.

بیت اللهی افزود: آمار ها نشان می دهد تغییرات اقلیمی منجر به ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش بارندگی ها نسبت به دوره درازمدت شده است اما کاهش منابع آب زیرزمینی بیش از ۵۰ تا ۶۰ درصد بوده است و این روند مرتبط با مدیریت نادرست ما در استفاده از منابع آب زیرزمینی است که منجر به عدم تعادل شده است.

وی در عین حال خاطرنشان کرد: تجربه موفق برخی کشور ها که نرخ فرونشست خود را به صفر رسانده اند نشان می دهد کنترل و توقف این پدیده به دست انسان میسر است. در این زمینه باید با مدیریت کشت و زرع مکان یابی درست صنایع آب بر توسعه درست سکونتگاه ها و … برداشت از آب های زیرزمینی را کنترل کرد و به تغذیه مصنوعی آبخوان ها پرداخت.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی یادآور شد: در جایی همچون دشت توکیو (در ژاپن) که شرایط مشابه اصفهان داشته نرخ فرو نشست اکنون به صفر رسیده است. این مهم نیازمند دانش پیچیده یا نیروی انسانی متخصص آنچنانی نیست و فقط با اقدامات ساده اما با عزم مدیریتی قابل انجام است به طوری که با تغییر مسئولان این راهکار ها نیز تغییر نکند.

وی تاکید کرد: این فرآیند یک فرایند پیوسته زمانبر است که اگر اقدام شود کنترل خواهد شد. در این راستا سیاست های صرفه جویی در مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی که ۹۰ درصد مصارف ما در این حوزه است می تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

بیت اللهی افزود: متاسفانه شاهدیم در همین پهنه های فرونشستی با کشت برنج هندوانه و سایر محصولات آب بر با شیوه های آبیاری غرقابی مواجهیم. اطراف نقش رستم در استان فارس چاه آب و زمین کشاورزی داریم که سبب شده این سازه تاریخی ترک بخورد.

وی تصریح کرد: با یک سری مقررات و قوانین سختگیرانه ما هم می توانیم سرزمین مان را حفظ کنیم و کار چندان پیچیده ای نیست.

انتقال آب از دریا راهکار نیست / لزوم توزیع همگن جمعیت در نواحی کنار دریا

این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی در ادامه درخصوص مطرح شدن راهکار هایی همچون شیرین سازی و انتقال آب دریا به این مناطق گفت: در تامین منابع آبی رخداد فرونشست و گسترش آن متوجه پدیده اجتماعی دیگری می شویم که بسیار به هم مرتبطند و آن تمرکز بیش از حد جمعیت در یک سری از کانون های جمعیتی است.

وی یادآوری کرد: بیشترین تمرکز جمعیتی در تهران و ۱۰۰ کیلومتری اطراف آن همچنین اصفهان مشهد تبریز شیراز و ساری به ثبت رسیده است.

بیت اللهی ادامه داد: زمانی حدود ۳۰ تا ۳۵ سال قبل تامین آب جمعیت تهران از طریق آب سد کرج انجام می شد که آبی بسیار گوارا داشت پس از آن با افزایش جمعیت و کاهش آب از ظرفیت سد لتیان لار ماملو و اکنون سد طالقان به منظور شرب استفاده می شود و در شرایط فعلی به حفر چاه ها روی آورده ایم که کیفیت آب پایینی دارند به طوری که کیفیت آب شرب تهران نسبت به ۳۵ سال گذشته ۱۰ برابر کاهش یافته است.

وی اضافه کرد: این تامین و انتقال آب منجر به تمرکز بیشتر جمعیت در این مناطق می شود که نیاز های آبی غذایی صنعتی اشتغال و … به محیط زیست تحمیل می کند؛ محیط زیستی که توان و تحمل محدودی دارد؛ لذا موضوع انتقال آب از دریای عمان که برای تهران مطرح شده نیز دردی دوا نخواهد کرد و راهکار اصولی نیست.

این مقام مسئول تاکید کرد: راهکار اساسی همانطور که رئیس جمهور نیز عنوان کرده توزیع همگن جمعیت در نواحی کنار دریا و توسعه مراکز معیشتی و شغلی در این نواحی است. باید به گونه ای مراکز معیشتی و شغلی در این نواحی به طور عادلانه توزیع شود تا جمعیت میل به «مهاجرت معکوس» داشته باشد.