مهریه چند درصد از حقوق است

خیلی از ما وقتی صحبت از مهریه و پرداختش می شه، اولین سؤالی که به ذهنمان می رسه اینه که بالاخره این مهریه از حقوق من کسر می شه یا نه؟ و اگه کسر می شه، چقدرش؟ خب، بگذارید همین اول کار جواب رو بگم: بله، مهریه می تونه از حقوق شما کسر بشه. معمولاً برای آقایون متأهل و دارای فرزند، یک چهارم (۲۵ درصد) و برای آقایون مجرد یا بدون فرزند، یک سوم (۳۳ درصد) از حقوق خالص ماهیانه شون برای پرداخت مهریه توقیف می شه. البته این درصدها برای بازنشسته ها، نظامی ها و کسانی که تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند، ممکنه فرق کنه. پس با این حساب، مهریه درصدی مشخص از حقوق شماست، ولی نه از هر حقوقی، بلکه از حقوق خالص و با شرایط خاصی که توی این مقاله حسابی ریزبینانه بهشون می پردازیم.

مهریه، این حق شرعی و قانونی زن که با جاری شدن عقد به ملکیت او درمی آید (مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی)، در بسیاری از اختلافات خانوادگی یا پرونده های طلاق به یکی از اصلی ترین دغدغه های زوجین تبدیل می شود. از یک طرف، زن می خواهد حق قانونی اش را بگیرد و از طرف دیگر، مرد نگران وضعیت مالی و معیشت آینده خود و احتمالا خانواده جدیدش است. اینکه چقدر از حقوق یک مرد می تواند بابت مهریه توقیف شود، سؤالی اساسی است که نه تنها برای آقایان، بلکه برای خانم هایی که قصد مطالبه مهریه را دارند نیز اهمیت زیادی دارد. خیلی ها تصور می کنند اگر مهریه زیاد باشد یا مرد توان پرداخت یکجایش را نداشته باشد، راهی برای وصول آن نیست، اما قانون راه های مشخصی را پیش بینی کرده که توقیف حقوق، یکی از مهم ترین آن هاست. با ما همراه باشید تا تمام ابهامات و پیچیدگی های این موضوع را موشکافانه بررسی کنیم.

مبانی قانونی کسر از حقوق بابت مهریه: از قانون تا رویه عملی

اول از همه، بگذارید سراغ پایه و اساس قانونی این ماجرا برویم. بحث توقیف حقوق برای پرداخت مهریه، روی هوا که نیست؛ قانون برایش حرف های روشن و دقیقی زده. مهم ترین سندی که اینجا باید به آن اشاره کنیم، ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی است. این ماده می گوید که اگر فردی بدهکار باشد و کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، یا حتی کارگر باشد، می شود بخشی از حقوق یا مزدش را برای پرداخت بدهی هایش (از جمله مهریه) توقیف کرد.

قانونگذار اینجا هم هوای طلبکار (در مورد ما، زوجه) را داشته که به حقش برسد و هم حواسش به بدهکار (زوج) بوده که از حداقل زندگی نیفتد. برای همین هم، درصد مشخصی برای توقیف در نظر گرفته که از یک حد خاصی بالاتر نمی رود. این یعنی کارمند دولت، کارگر یک کارخانه، یا حتی کسی که در یک شرکت خصوصی مشغول به کار است، در صورت حکم دادگاه یا اجراییه ثبتی، حقوقش قابل توقیف است.

حقوق خالص یا حقوق ناخالص؟ این سوال کلیدی است!

یکی از مهم ترین و پرتکرارترین سؤالاتی که ذهن خیلی ها را درگیر می کند این است که این درصد کسر مهریه، از «حقوق خالص» حساب می شود یا «حقوق ناخالص»؟ خیلی ها فکر می کنند منظور از حقوق، همان عددی است که در حکم حقوقی شان نوشته شده، بدون کسر هیچ چیزی. اما بگذارید رک و پوست کنده بگویم: توقیف حقوق همیشه از «حقوق خالص» انجام می شود.

حالا «حقوق خالص» یعنی چی؟ یعنی آن بخشی از حقوق که بعد از کسر تمام کسورات قانونی و الزامی به دست شما می رسد. منظورمان چیست؟

• کسورات قانونی: شامل مالیات، حق بیمه تأمین اجتماعی، حق بازنشستگی و هر موردی که قانون به کسر آن حکم داده و شما اختیاری در پرداختش ندارید.
• کسورات غیرقانونی یا توافقی: مواردی مثل اقساط وام بانکی که خودتان با بانک قرارداد بسته اید، یا حق عضویت در تعاونی های مختلف، جزو این کسورات حساب نمی شوند و نمی توانند مبنای کاهش حقوق برای محاسبه مهریه باشند.

به زبان ساده تر، وقتی صحبت از کسر یک چهارم یا یک سوم حقوق می شود، منظور همان پولی است که بعد از کم شدن مالیات و بیمه و بازنشستگی، آخر ماه به حساب شما واریز می شود. این نکته واقعاً مهم است و خیلی ها به خاطر بی اطلاعی از همین موضوع، دچار سوءتفاهم می شوند. رویه قضایی و بخشنامه های مربوطه هم همین را تأیید می کنند و هدف، محافظت از حداقل معیشت فرد است.

همیشه به یاد داشته باشید که مبنای کسر مهریه از حقوق، «حقوق خالص» است، یعنی پولی که پس از کسر کسورات قانونی (مثل مالیات و بیمه) به شما می رسد، نه کل حکم حقوقی.

میزان دقیق کسر از حقوق برای مهریه: جدول جامع و توضیحات تکمیلی

حالا که فهمیدیم قانون از کجا آب می خورد و حقوق خالص یعنی چه، برویم سراغ اصل مطلب: چقدر از حقوق دقیقاً کسر می شود؟ این درصد بسته به وضعیت تأهل و داشتن فرزند، متفاوت است. برای اینکه ماجرا کاملاً روشن و واضح شود، یک جدول جامع و کامل آماده کرده ایم که فراتر از هر توضیحی، جزئیات را برایتان باز می کند:

وضعیت زوج	درصد قابل توقیف از حقوق خالص	ماده قانونی / تبصره	نکات مهم و توضیحات
مجرد و بدون فرزند	یک سوم (⅓)	ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی	اگر مردی مجرد باشد یا فرزند تحت تکفل نداشته باشد، دادگاه می تواند تا یک سوم حقوق خالص او را برای پرداخت مهریه توقیف کند. مثلاً اگر حقوق خالص او 9 میلیون تومان باشد، حداکثر 3 میلیون تومان قابل توقیف است.
متأهل و دارای فرزند	یک چهارم (¼)	ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی	در صورتی که مرد متأهل باشد و یا فرزند تحت تکفل داشته باشد (چه از همسر فعلی، چه از همسر سابق که حضانت آن ها با اوست)، حداکثر یک چهارم حقوق خالص او توقیف می شود. اینجا قانون حواسش به مخارج خانواده و فرزندان هم بوده. مثلاً برای حقوق خالص 12 میلیون تومان، نهایتاً 3 میلیون تومان کسر می شود. تعریف فرزند تحت تکفل مهم است و شامل فرزندان زیر 18 سال یا فرزندان دانشجو و ناتوان می شود.
بازنشسته (مجرد یا متأهل)	حداکثر یک چهارم (¼)	ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی	برای بازنشستگان، چه مجرد باشند و چه متأهل و دارای فرزند، سقف توقیف حقوق همیشه یک چهارم است. دلیلش هم این است که حقوق بازنشستگی معمولاً تنها منبع درآمد این افراد است و قانون نمی خواهد فشار بیش از حدی به آن ها وارد شود. برای مثال، اگر حقوق بازنشستگی خالص 10 میلیون تومان باشد، حداکثر 2.5 میلیون تومان توقیف می شود.
نظامیان (در شرایط صلح)	یک سوم (⅓) یا یک چهارم (¼) (بسته به تأهل)	ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی	در شرایط صلح و عادی، حقوق نظامیان هم مانند سایر کارکنان دولت یا بخش خصوصی محاسبه می شود. یعنی اگر مجرد و بدون فرزند باشند تا یک سوم و اگر متأهل یا دارای فرزند باشند تا یک چهارم از حقوق خالصشان قابل توقیف است. این موضوع تا زمانی که کشور در وضعیت جنگی نباشد، برقرار است.

توضیحات تکمیلی برای هر ردیف جدول

بیایید کمی بیشتر این موارد را باز کنیم تا هیچ ابهامی نماند:

درصد یک سوم برای مردان مجرد یا بدون فرزند، نشان دهنده این است که قانون فرض می کند این افراد مخارج کمتری دارند و می توانند بار مالی بیشتری را تحمل کنند. اما برای مردانی که متأهل اند یا مسئولیت نگهداری از فرزندانشان را بر عهده دارند، قانون با در نظر گرفتن تعهدات معیشتی آن ها، این درصد را کمتر کرده تا زندگی شان مختل نشود. اینجا منظور از فرزند تحت تکفل، فرزندانی است که طبق قانون، مرد موظف به تأمین هزینه های آن هاست.

راجع به بازنشستگان هم که قبلاً گفتیم. این قشر معمولاً تنها همین مستمری را دارند و کمتر پیش می آید که بتوانند شغل جدیدی پیدا کنند یا درآمد خود را افزایش دهند. برای همین هم، قانون یک سقف مشخص (یک چهارم) برایشان در نظر گرفته است.

و اما نظامیان؛ وضعیتشان کمی خاص است که در ادامه بیشتر به آن می پردازیم. اما کلیت قضیه این است که در حالت عادی، هیچ تفاوتی با سایر کارمندان ندارند و همان درصدها برایشان اعمال می شود.

استثنائات و محدودیت های قانونی کسر از حقوق بابت مهریه (موارد غیر قابل توقیف)

هر قانونی، استثنائاتی هم دارد و بحث توقیف حقوق برای مهریه هم از این قاعده مستثنی نیست. برخی حقوق و مزایا هستند که قانونگذار به هیچ وجه اجازه توقیف آن ها را نمی دهد، حتی اگر مرد محکوم به پرداخت مهریه سنگینی باشد. هدف از این استثنائات، حمایت از حداقل معیشت افراد و تضمین زندگی آن ها در شرایط خاص است.

حقوق نظامیان در شرایط خاص: وضعیت جنگی و اضطراری

همانطور که در جدول بالا اشاره کردیم، نظامیان در شرایط صلح مثل بقیه هستند. اما بر اساس تبصره ۲ ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی، اگر کشور در وضعیت جنگی یا شرایط خاص اضطراری باشد، حقوق نیروهای نظامی به هیچ وجه قابل توقیف نیست. این تبصره برای این است که نیروهای مسلح، در شرایط بحرانی، دغدغه های مالی کمتری داشته باشند و بتوانند تمام تمرکز خود را روی وظایف دفاعی و امنیتی شان بگذارند.

البته، وضعیت جنگی یا شرایط اضطراری نیاز به اعلام رسمی از سوی مراجع ذی صلاح دارد و هرگونه ادعای شخصی، این استثنا را فعال نمی کند. به محض رفع این شرایط، دوباره وضعیت عادی شده و توقیف حقوق می تواند از سر گرفته شود.

مستمری افراد تحت پوشش: کمیته امداد و بهزیستی

افرادی که تحت پوشش نهادهای حمایتی مثل کمیته امداد امام خمینی (ره) یا سازمان بهزیستی هستند، معمولاً جزو اقشار آسیب پذیر جامعه محسوب می شوند. قانونگذار با نگاهی حمایتی، مستمری دریافتی از این نهادها را کاملاً از شمول توقیف خارج کرده است. یعنی اگر مردی تنها منبع درآمدش همین مستمری باشد، زوجه نمی تواند آن را برای وصول مهریه توقیف کند.

دلیل این معافیت واضح است: این مستمری ها برای تأمین حداقل معیشت افراد در نظر گرفته شده اند و هرگونه کسر از آن ها، می تواند زندگی این افراد را به خطر بیندازد. اما این به آن معنا نیست که این افراد از پرداخت مهریه معافند؛ بلکه زوجه برای وصول مهریه باید سراغ دارایی های دیگر (اگر وجود داشته باشد) برود یا از طریق اعسار و تقسیط اقدام کند.

حداقل حقوق معیشت: خط قرمز قانون

حتی اگر درصد توقیف یک چهارم یا یک سوم باشد، همیشه یک حداقل حقوق معیشت وجود دارد که قانون اجازه نمی دهد از آن کسر شود. این مفهوم بر اساس رویه قضایی و دکترین حقوقی شکل گرفته و هدفش این است که حتی با کسر درصد قانونی، فرد بتواند حداقل های زندگی خود و خانواده اش را تأمین کند. در برخی موارد، ممکن است حتی کسر یک چهارم یا یک سوم حقوق، فرد را از حداقل زندگی پایین تر بیاورد. در چنین شرایطی، دادگاه می تواند با بررسی اوضاع مالی بدهکار، حکم به کسر درصد کمتری بدهد یا حتی توقیف را متوقف کند تا وضعیت معیشتی فرد به حداقل های لازم برسد.

فرآیند عملی توقیف حقوق برای مهریه: گام به گام

خب، تا اینجا فهمیدیم قانون چه می گوید و چقدر از حقوق قرار است کسر شود. حالا برویم سراغ بخش عملیاتی ماجرا: چگونه حقوق برای مهریه توقیف می شود؟ این فرآیند معمولاً در چند مرحله انجام می شود:

مراحل اقدام زوجه برای مطالبه و توقیف

1. از طریق اداره ثبت (اجراییه ثبتی مهریه): اگر سند ازدواج رسمی باشد و مهریه مشخصی در آن ثبت شده باشد، زن می تواند به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده یا به اداره اجرای ثبت محل زندگی مرد مراجعه کند و درخواست صدور اجراییه برای وصول مهریه را بدهد. این روش معمولاً سریع تر از دادگاه است.
2. از طریق دادگاه خانواده (دادخواست مطالبه مهریه و اجراییه قضایی): اگر زن بخواهد علاوه بر مهریه، سایر حقوق قانونی اش مثل نفقه یا اجرت المثل را هم مطالبه کند، یا اگر مهریه عندالمطالبه باشد و مرد توان پرداخت یکجا را نداشته باشد، باید به دادگاه خانواده دادخواست مطالبه مهریه بدهد. پس از صدور حکم قطعی دادگاه و صدور اجراییه قضایی، مراحل توقیف شروع می شود.

نقش مراجع قضایی/ثبتی

بعد از اینکه اجراییه (چه ثبتی چه قضایی) صادر شد، مرجع صادرکننده (اداره ثبت یا واحد اجرای احکام دادگاه) یک نامه رسمی به محل کار یا صندوق بازنشستگی مرد می فرستد. در این نامه، مشخص می شود که چه درصدی از حقوق مرد باید ماهانه کسر و به حساب دادگاه یا مستقیماً به حساب زوجه واریز شود. ماده ۹۷ قانون اجرای احکام مدنی به صراحت این وظیفه را بر عهده مدیر اجرای احکام گذاشته است.

تکالیف کارفرما یا صندوق بازنشستگی

زمانی که نامه توقیف حقوق به دست کارفرما (چه در بخش دولتی و چه خصوصی) یا صندوق بازنشستگی می رسد، آن ها موظفند طبق قانون عمل کنند. یعنی:

• هر ماه، درصد مشخص شده از حقوق خالص کارمند یا بازنشسته را کسر کنند.
• مبلغ کسر شده را به حساب اعلام شده (معمولاً حساب سپرده دادگستری یا مستقیماً به حساب زوجه) واریز کنند.
• این فرآیند کسر و واریز ماهانه تا زمانی که کل مهریه پرداخت شود یا حکم جدیدی صادر شود، ادامه پیدا می کند.

ممکن است در این مرحله، این سؤال پیش بیاید که آیا کسر یک چهارم (یا یک سوم) حقوق با رضایت زن صورت می گیرد؟ پاسخ این است که خیر، این یک حکم قضایی یا ثبتی است و نیازی به رضایت زن در مورد درصد کسر ندارد. درصد کسر بر اساس قانون و وضعیت مرد توسط مرجع قضایی یا ثبتی تعیین می شود.

توقیف همزمان حقوق و اموال دیگر

یک سوال رایج دیگر این است که آیا امکان توقیف همزمان حقوق و سایر اموال (مثل خودرو، حساب بانکی، یا ملک) وجود دارد؟ بله، کاملاً امکان پذیر است. زن می تواند تا زمان وصول کامل مهریه، هم درخواست توقیف حقوق مرد را داشته باشد و هم به دنبال شناسایی و توقیف سایر اموال منقول و غیرمنقول او باشد. این ها مانع همدیگر نیستند، بلکه مکمل یکدیگرند تا زن به حق قانونی خود برسد.

تأثیر اعسار و تقسیط مهریه بر کسر از حقوق

خیلی از آقایان بعد از مطالبه مهریه، به دلیل عدم توانایی پرداخت یکجای آن، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه می دهند. در این حالت، دادگاه با بررسی وضعیت مالی مرد، حکم به تقسیط مهریه می دهد و مشخص می کند که مرد باید ماهیانه چه مبلغی را به عنوان قسط مهریه پرداخت کند.

اما آیا صدور حکم اعسار و تقسیط مهریه، مانع از توقیف حقوق می شود؟ پاسخ قاطعانه خیر است. در واقع، اعسار و تقسیط و توقیف حقوق دو فرآیند موازی و مستقل از هم هستند که می توانند به صورت همزمان اعمال شوند.

اعسار و تقسیط: راهی برای تنظیم پرداخت، نه فرار از آن

وقتی مردی حکم اعسار و تقسیط می گیرد، دادگاه معمولاً یک مبلغ پیش پرداخت (که ممکن است صفر باشد) و سپس اقساط ماهانه برای او تعیین می کند. در چنین شرایطی، توقیف حقوق می تواند به عنوان یک ابزار اجرایی برای تضمین پرداخت همین اقساط ماهانه به کار رود. یعنی به جای اینکه زن هر ماه به دنبال دریافت قسطش باشد، دادگاه می تواند دستور بدهد که همان مبلغ قسط ماهانه، از حقوق مرد کسر شده و به حساب زن یا دادگستری واریز شود.

بگذارید با یک مثال توضیح بدهم: فرض کنید دادگاه حکم به تقسیط مهریه به صورت ماهیانه 3 میلیون تومان داده است. اگر حقوق خالص مرد 12 میلیون تومان باشد، و او متأهل و دارای فرزند باشد، نهایتاً 3 میلیون تومان (یک چهارم حقوق) از او قابل کسر است. در این حالت، همان 3 میلیون تومان قسط ماهانه، از حقوق او کسر و به زن پرداخت می شود. اینجا توقیف حقوق، دقیقا معادل همان قسط تعیین شده است و بیشتر از آن کسر نمی شود.

اولویت بندی بدهی ها و سقف کلی توقیف

یک نگرانی رایج این است که اگر مرد بدهی های دیگری مثل نفقه معوقه، دیه، یا اقساط بانکی هم داشته باشد، وضعیت کسر از حقوق چگونه می شود؟

قانون در اینجا اولویت بندی دارد. معمولاً نفقه، به دلیل ماهیت حمایتی و معیشتی اش، در اولویت بالاتری نسبت به مهریه و سایر بدهی ها قرار می گیرد. اما در کل، یک اصل کلی وجود دارد: به طور معمول، نمی توان بیش از نصف حقوق فرد را توقیف کرد، مگر در موارد خاص مانند نفقه. این یعنی اگر مرد چندین بدهی داشته باشد، مجموع مبلغ توقیف شده از حقوق او، نباید از نصف حقوقش تجاوز کند (به جز نفقه که ممکن است این سقف را بشکند). در این صورت، مرجع قضایی با رعایت اولویت ها و سقف قانونی، مبالغ را تخصیص می دهد.

توقف یا کاهش توقیف حقوق: چه زمانی ممکن است؟

همانطور که توقیف حقوق شروع می شود، در برخی شرایط ممکن است متوقف یا میزان آن کاهش یابد. این اتفاق معمولاً در موارد زیر رخ می دهد:

• تسویه کامل مهریه: بدیهی است که با پرداخت کامل مهریه (چه نقدی و چه اقساطی)، حکم توقیف حقوق لغو و متوقف می شود.
• توافق جدید بین زوجین: زن و مرد می توانند در هر مرحله ای، با توافق کتبی جدیدی (مثلاً بخشش بخشی از مهریه، یا تغییر در نحوه و مبلغ اقساط)، به دادگاه یا اداره ثبت مراجعه کرده و درخواست توقف یا تغییر حکم توقیف را بدهند.
• تغییر وضعیت معیشتی مرد: اگر مرد بتواند به دادگاه ثابت کند که وضعیت مالی او به حدی وخیم شده که کسر حقوق، او را از حداقل معیشت محروم می کند، دادگاه ممکن است با بررسی مجدد، مبلغ توقیف را کاهش دهد یا به طور موقت متوقف کند. البته این نیاز به دلایل و مدارک مستدل دارد.
• مرگ زوج: با فوت زوج، مهریه از ترکه او پرداخت می شود و دیگر بحث کسر از حقوق منتفی است.

اینجا لازم است به شایعه «قانون جدید کسر حقوق برای مهریه» هم اشاره کنیم. در حال حاضر، قانون جدیدی که به طور کلی درصد کسر مهریه از حقوق را تغییر داده باشد، وجود ندارد. قوانین اصلی (ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی) ثابت هستند و تغییرات احتمالی بیشتر در رویه های اجرایی یا بخشنامه های داخلی سازمان ها اتفاق می افتد که البته تأثیر چشمگیری بر درصد کلی کسر ندارد. پس بهتر است به جای دنبال کردن شایعات، به قوانین موجود و مشاوره با متخصصان اعتماد کنیم.

نتیجه گیری و توصیه حقوقی نهایی

در این مقاله سعی کردیم تمام جوانب و زوایای سؤال مهریه چند درصد از حقوق است را با جزئیات کامل و به زبانی ساده و کاربردی بررسی کنیم. دیدیم که توقیف حقوق برای مهریه یک حق قانونی برای زن است که مبنای آن ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی است و به حقوق خالص افراد تعلق می گیرد. درصد کسر بسته به وضعیت تأهل و فرزند، یک سوم یا یک چهارم است، با استثنائاتی برای بازنشستگان، نظامیان در شرایط جنگی و افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی.

فرآیند توقیف از طریق اداره ثبت یا دادگاه انجام می شود و حتی با وجود حکم اعسار و تقسیط هم، توقیف حقوق می تواند به عنوان ضمانت اجرای اقساط ادامه یابد. همچنین، اشاره کردیم که می توان همزمان با حقوق، سایر اموال مرد را نیز برای وصول مهریه توقیف کرد و سقف کلی توقیف معمولاً از نصف حقوق تجاوز نمی کند (به جز نفقه).

یادتان باشد، دنیای حقوق، پر از پیچیدگی ها و ظرافت هایی است که هر پرونده را منحصر به فرد می کند. هرچند تلاش ما بر ارائه اطلاعات جامع بود، اما هیچ گاه نباید از مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده غافل شوید. یک وکیل با تجربه می تواند با بررسی جزئیات پرونده شما، بهترین و سریع ترین راهکار را برای مطالبه یا پرداخت مهریه ارائه دهد و از بروز مشکلات حقوقی و مالی بیشتر جلوگیری کند. آگاهی و اقدام به موقع، کلید موفقیت در چنین پرونده هایی است.