معنی تعدی در حقوق

تعدی در حقوق، یعنی از حد و حدود تعیین شده یا از اون چیزی که عرف و قانون به ما اجازه می ده، پا رو فراتر بذاریم و کاری رو انجام بدیم که نباید. این کار می تونه به مال یا حق دیگران آسیب بزنه و ما رو مسئول جبران خسارت ها کنه.

تعدی یکی از اون مفاهیم حقوقی پایه است که تو خیلی از روابط روزمره ما نقش داره. از خرید و فروش و اجاره خونه گرفته تا امانت دادن یه وسیله به دوست و آشنا، همه جا ممکنه پای تعدی و پیامدهاش وسط بیاد. شاید فکر کنید خب مگه چی میشه، یه اتفاقیه دیگه! اما داستان به همین سادگی نیست. تو دنیای حقوق، بعضی وقت ها یه «کار کوچک» یا یه «کوتاهی ظاهراً بی اهمیت» می تونه مسئولیت های سنگین و هزینه های زیادی رو برای آدم به بار بیاره. این موضوع فقط مختص متخصص های حقوقی نیست، هر کسی که تو جامعه زندگی می کنه و با دیگران در تعامل هست، باید یه درک حداقلی از این مفهوم داشته باشه تا بتونه از حق خودش دفاع کنه و ناخواسته خودش رو گرفتار مشکلات حقوقی نکنه. بیایید با هم ببینیم این «تعدی» دقیقاً چیه، چه فرقی با چیزهای شبیهش داره و اگه اتفاق بیفته، چه بلایی سرمون میاره یا سر دیگران میاره.

تعدی چیست؟ از ریشه تا مفهوم حقوقی

اول از همه بیایید ببینیم اصلاً این کلمه از کجا اومده و تو لغت چه معنی ای داره. تعدی یه کلمه عربیه که ریشه اش به معنای تجاوز کردن از حد، ستم کردن یا از اندازه درگذشتن برمی گرده. وقتی می گیم کسی تعدی کرده، یعنی از اون مرزهایی که براش تعیین شده، رد شده. این مرزها می تونن قانونی باشن یا حتی بر اساس عرف و عادت جامعه.

تعریف حقوقی تعدی به زبان ساده

حالا این معنی لغوی چطور تو دنیای حقوق جای خودش رو پیدا کرده؟ تو حقوق ما، تعدی یعنی یه کاری رو انجام بدی که یا اجازه انجامش رو نداشتی، یا از حدود مجازت فراتر رفتی. فرض کن یه خونه رو اجاره کردی؛ اجازه داری توش زندگی کنی، اما اجازه نداری دیوارهای خونه رو خراب کنی یا توش تغییرات اساسی بدی. اگه این کار رو بکنی، مرتکب تعدی شدی. در واقع، تعدی همیشه با یه «فعل مثبت» همراهه. یعنی یه کاری رو انجام می دیم. مثلاً دیوار رو خراب می کنیم، یا از مال امانتی استفاده می کنیم. این نکته خیلی مهمه و کمک می کنه فرقش رو با «تفریط» بفهمیم که جلوتر بهش می رسیم.

مبانی قانونی تعدی؛ جایی که قانون مدنی به کمکمان می آید

شاید فکر کنید قانون مدنی ما باید یه ماده جداگانه داشته باشه که بگه تعدی یعنی این و این. اما جالبه بدونید که قانون مدنی ما تعریف مستقیمی از کلمه تعدی نداره. اما خب، این به این معنی نیست که تعدی تو قانون ما جایی نداره! نه، اتفاقاً برعکس. احکام و قواعد مربوط به تعدی رو می تونیم لابلای مواد مختلف قانون مدنی پیدا کنیم. مثلاً تو بحث مسئولیت امین (کسی که مالی رو به امانت پیشش می ذاریم) یا مستأجر (کسی که خونه یا مغازه اجاره کرده). این مواد به شکل غیرمستقیم به تعدی اشاره می کنن و می گن اگه چنین کاری انجام بشه، چه پیامدهایی داره. مثلاً در ماده ۶۳۱ قانون مدنی می خوانیم: «هرگاه کسی مال غیر را به عنف یا اکراه یا سرقت و امثال آن تصرف نماید، غاصب محسوب می شود.» هرچند این ماده مستقیماً کلمه تعدی را به کار نمی برد، اما مفهوم تجاوز و تصرف غیرمجاز را در بر می گیرد که اساس تعدی است.

به زبان ساده، تعدی یعنی یه مرزی رو رد کردن. این مرز می تونه اذن و اجازه مالک باشه، یا عرف و رسم جامعه، یا حتی خود قانون.

تعدی و تفریط: دوقلوهای تقصیر و تفاوت هایشان

تا اینجا فهمیدیم تعدی یعنی یه کاری رو که نباید، انجام بدیم. اما تو حقوق، یه اصطلاح دیگه هم داریم که خیلی شبیه به تعدیه و معمولاً هم کنار هم میان: «تفریط». این دو تا رو با هم می گن «تعدی و تفریط» که هر دو زیرمجموعه یک مفهوم بزرگتر به نام «تقصیر» هستن. بیایید ببینیم چه فرقی با هم دارن.

مفهوم تفریط: کوتاهی کردن

اگه تعدی یعنی «کاری که نباید، انجام بدی»، تفریط دقیقاً برعکسشه: «کاری که باید انجام بدی، انجام نمی دی!» یعنی کوتاهی می کنی و اهمال می ورزی. فرض کنید شما یه امانت پیش کسی گذاشتید، مثلاً یه تابلوی نقاشی باارزش. اگه اون شخص به جای اینکه تابلو رو تو یه جای امن و خشک نگه داره، بذارتش کنار پنجره باز تو یه روز بارونی و تابلو آسیب ببینه، مرتکب تفریط شده. یعنی تو نگهداری از مال امانتی کوتاهی کرده.

به زبان ساده، تفریط یه «ترک فعل»ـه. کاری رو که وظیفه داشتی یا عرف حکم می کرده انجام بدی، انجام ندادی.

تفاوت های کلیدی: انجام کار ناروا در مقابل ترک کار روا

برای اینکه فرق این دو تا رو خوب بفهمید، این جدول رو ببینید:

ویژگی	تعدی	تفریط
نوع عمل	فعل مثبت (انجام دادن کاری)	ترک فعل (انجام ندادن کاری)
مثال	مستأجر دیوار ملک را تخریب می کند.	مستأجر شیر آب خراب را تعمیر نمی کند و موجب آبگرفتگی می شود.
نتیجه	تجاوز از حدود اذن یا متعارف	کوتاهی در نگهداری یا انجام وظیفه

دیدید؟ تعدی یعنی فعالانه یه کار اشتباه انجام بدیم، در حالی که تفریط یعنی منفعل باشیم و کاری رو که لازمه انجام ندیم.

مفهوم تقصیر: چتر بالای سر تعدی و تفریط

گفتیم که تعدی و تفریط هر دو زیرمجموعه «تقصیر» هستن. تقصیر یه کلمه کلی تره که شامل هر نوع خطا، کوتاهی، بی احتیاطی یا تجاوز به حقوق دیگران میشه که باعث ضرر و زیان بشه. یعنی چه عمداً کاری رو که نباید انجام بدیم (تعدی)، چه از روی بی توجهی و کوتاهی، کاری رو که باید انجام بدیم، انجام ندیم (تفریط)، در هر دو حالت مرتکب تقصیر شدیم و باید پاسخگو باشیم.

شباهت ها و احکام مشترک

با وجود تفاوت هاشون، تعدی و تفریط یه سری شباهت های مهم هم دارن:

• هر دو موجب مسئولیت و ضمان (جبران خسارت) میشن. یعنی اگه به خاطر تعدی یا تفریط شما به مال یا حق کسی ضرر برسه، باید اون ضرر رو جبران کنید.
• معیار تشخیص هر دو هم معمولاً «عرف» و «شروط قرارداد»ـه. یعنی همون چیزی که جامعه و آدم های منطقی تو شرایط مشابه، درست و منطقی می دونن.

مصادیق عملی تعدی: کجاها ممکنه پامون رو کج بذاریم؟

تا اینجا کلی حرف زدیم که تعدی یعنی چی و چه فرقی با تفریط داره. حالا بیایید بریم سراغ مثال های واقعی و ملموس تو زندگی روزمره و روابط حقوقی، تا ببینیم تعدی دقیقاً کجاها خودشو نشون می ده و چه شکلیه.

تعدی در عقد اجاره: وقتی مستأجر پا از گلیمش درازتر می کنه

یکی از رایج ترین جاها که بحث تعدی مطرح میشه، تو قراردادهای اجاره است. مستأجر، طبق قانون، مثل یه امین به حساب میاد. یعنی وظیفه داره از مالی که اجاره کرده (مثلاً خونه یا مغازه)، به درستی نگهداری کنه و توش خرابکاری نکنه. حالا تعدی مستأجر چیه؟

• ایجاد تغییرات بدون اجازه موجر: فرض کنید شما یه آپارتمان رو اجاره کردید. نمی تونید همینطوری سرخود دیوارهای بین دو اتاق رو بردارید، یا یه بالکن به خونه اضافه کنید، یا حتی طرح کاشی و سرامیک سرویس بهداشتی رو بدون اجازه صاحبخونه تغییر بدید. این ها همه تعدی محسوب میشه.
• استفاده غیرمتعارف یا مغایر با قرارداد: اگه یه مغازه رو برای خواروبارفروشی اجاره کردید، نمی تونید توش کارواش راه بندازید! یا اگه خونه رو برای سکونت اجاره کردید، نمی تونید ازش به عنوان انبار مصالح ساختمانی استفاده کنید. استفاده ای که با عرف یا قرارداد اجاره جور در نمیاد، تعدی محسوب میشه.

پیامدها: موجر (صاحبخانه) می تونه قرارداد اجاره رو فسخ کنه و شما باید خسارت های وارده رو هم جبران کنید.

تعدی در عقد ودیعه (امانت): از انگشتر طلا تا ماشین امانتی

ودیعه یعنی مال تون رو به عنوان امانت به کسی بسپارید که ازش نگهداری کنه. اینجا هم امین (کسی که مال رو پیشش گذاشتید) باید از مال شما مثل مال خودش مراقبت کنه و البته حق نداره سرخود ازش استفاده کنه. مثال های تعدی امین:

• استفاده از مال امانی بدون اجازه مالک: فرض کنید شما ماشین تون رو برای چند روز به دوست تون امانت دادید که تو پارکینگش نگه داره. اگه دوست تون بدون اجازه شما با ماشین بره مسافرت، مرتکب تعدی شده.
• قرض دادن مال امانی به دیگری: اگه یه انگشتر طلا رو به دوست تون دادید که امانت پیشش باشه و اون هم بدون اجازه شما بده به یه نفر دیگه که تو یه مهمونی استفاده کنه، این هم تعدیه.
• خارج کردن مال از محلی که برای نگهداری تعیین شده بود: اگه گفتید کتاب رو تو کمد بذاره و اون بذاره تو باغچه زیر بارون، این هم نوعی تعدیه که با تفریط هم ممکنه همراه باشه.

پیامدها: مهم ترین پیامدش اینه که «ید امانی» (وضعیت امین بودن) به «ید ضمانی» تبدیل میشه. یعنی چی؟ یعنی امین دیگه مسئوله. اگه مال از بین بره یا آسیب ببینه، حتی اگه تقصیر مستقیم امین هم نباشه (مثلاً سیل بیاد و مال از بین بره)، باز هم امین باید خسارت رو جبران کنه.

تعدی در ملک مشاع: وقتی چند نفر شریک ان

ملک مشاع یعنی ملکی که چند نفر توش شریک هستن و هر کدوم سهمی دارن. تو چنین ملک هایی، هر گونه تصرف یا تغییر بدون رضایت بقیه شرکا، تعدی محسوب میشه. مثلاً:

• یکی از شرکا بدون اجازه بقیه، یه دیوار اضافه تو حیاط ملک مشاع بسازه.
• یا بدون توافق، بخواد بخشی از زمین مشترک رو به تنهایی استفاده کنه و مانع استفاده بقیه بشه.

پیامدها: شرکای دیگه می تونن درخواست جبران خسارت کنن یا حتی درخواست رفع تصرف و خلع ید اون بخش رو داشته باشن.

تعدی در مسئولیت مدنی (ضمان قهری): خسارت های غیرقراردادی

اینجا دیگه بحث قرارداد و امانت و اجاره نیست. تو این حوزه، هر کاری که خارج از چارچوب قرارداد انجام بشه و به مال یا حقوق کسی آسیب بزنه، تعدی محسوب میشه و باعث مسئولیت مدنی میشه (ضمان قهری). مثال ها:

• اگه با ماشین تون به دیوار خونه همسایه بزنید و تخریبش کنید (حتی اگه عمدی هم نباشه).
• اگه بدون اجازه وارد ملک کسی بشید و مثلاً از باغش میوه بچینید.

اینجا هم باید خسارت وارده رو جبران کنید.

پیامدهای حقوقی و ضمان ناشی از تعدی: این شوخی نیست!

همانطور که دیدید، تعدی یه مفهوم ساده نیست و می تونه کلی دردسر حقوقی برای آدم به بار بیاره. حالا بیایید دقیق تر بررسی کنیم که اگه کسی مرتکب تعدی بشه، چه پیامدهای حقوقی در انتظارشه و چه مسئولیت هایی متوجهش میشه.

۱. ضمان قهری: جبران خسارت های ریز و درشت

اولین و شاید مهم ترین پیامد تعدی، «ضمان قهری»ـه. یعنی چی؟ یعنی شما مجبورید هر ضرر و زیانی که به خاطر تعدی شما به مال یا حق دیگری وارد شده، جبران کنید. این جبران می تونه شامل موارد زیر باشه:

• خسارت های مادی: مثلاً اگه دیواری رو خراب کردید، باید هزینه تعمیر یا ساخت مجددش رو بدید. اگه مال امانتی آسیب دیده، باید هزینه تعمیر یا ارزش اون رو پرداخت کنید.
• منافع از دست رفته: فرض کنید شما ماشینی رو که اجاره کرده بودید، از حد مجاز استفاده کردید و خراب شد. حالا صاحب ماشین تو این مدت که ماشینش خرابه و نمی تونه ازش کسب درآمد کنه، ضرر می بینه. شما باید اون ضرر رو هم جبران کنید.

نکته مهم اینجاست که اگه چند نفر با هم تعدی کنن، مسئولیتشون «تضامنی»ـه. یعنی مالک می تونه از هر کدومشون که خواست، تمام خسارت رو بگیره و اون ها بعداً باید بین خودشون حساب و کتاب کنن.

۲. تبدیل ید امانی به ید ضمانی: از امانت دار تا ضامن!

این یکی از قواعد خیلی مهم و خاص تو بحث امانت و عقود مشابهه. گفتیم کسی که مالی رو به امانت پیشش می ذارید، «امین»ـه و یدش «امانی»ـه. یعنی تا زمانی که کوتاهی یا تقصیر نکرده، اگه مال از بین بره یا آسیب ببینه، مسئول نیست.

اما اگه همین امین، مرتکب تعدی بشه (مثلاً از مال امانتی بدون اجازه استفاده کنه)، یدش از «امانی» به «ضماني» تبدیل میشه. یعنی دیگه از حمایت قانون برخوردار نیست و مسئول هر اتفاقی میشه که برای اون مال بیفته، حتی اگه اون اتفاق مستقیماً به خاطر تعدی خودش نباشه. فرض کنید شما یه گوشی رو امانت پیش دوستتون گذاشتید. اگه دوستتون بدون اجازه با گوشی بره مهمونی (تعدی)، و اونجا گوشی اش رو ازش بدزدن، حتی اگه خودش تو دزدیده شدن گوشی بی تقصیر باشه، باید تمام قیمت گوشی رو به شما پرداخت کنه. این یعنی تبدیل ید امانی به ید ضمانی.

۳. حق فسخ قرارداد: وقتی طرف مقابل دیگه پایبند نمیمونه

تعدی تو عقود لازمی مثل اجاره، می تونه برای طرف مقابل حق فسخ ایجاد کنه. اگه مستأجر مرتکب تعدی بشه و به مال اجاره ای آسیب بزنه یا تغییرات غیرمجاز ایجاد کنه، صاحبخونه می تونه قرارداد رو فسخ کنه و مستأجر رو مجبور به تخلیه و جبران خسارت کنه. این موضوع برای صاحبخانه ها یه ابزار حمایتی خیلی قویه.

۴. جنبه های کیفری تعدی: گاهی اوقات کار به زندان هم می کشه!

بعضی وقت ها تعدی فقط یه بحث حقوقی نیست و می تونه جنبه کیفری هم پیدا کنه. یعنی علاوه بر اینکه باید خسارت رو جبران کنید، ممکنه با مجازات حبس یا جزای نقدی هم روبرو بشید. این موارد معمولاً زمانی اتفاق میفته که تعدی با جرم های خاصی مثل اینها همراه باشه:

• خیانت در امانت: اگه مالی رو به امانت به کسی بسپرید و اون شخص عمداً و با سوءاستفاده از اعتماد شما، مال رو به ضررتون استفاده کنه، از بین ببره یا نفروشه، علاوه بر جبران خسارت، ممکنه به جرم خیانت در امانت هم محکوم بشه.
• تخریب عمدی اموال: اگه کسی عمداً به مال دیگری آسیب بزنه یا تخریبش کنه، علاوه بر جبران خسارت، ممکنه از جنبه کیفری هم مسئول باشه.
• تصرف عدوانی کیفری: ورود و تصرف غیرمجاز به ملک دیگری می تونه علاوه بر جنبه حقوقی (خلع ید)، جنبه کیفری هم داشته باشه.

پس می بینید که تعدی یه موضوع کاملاً جدیه و می تونه هم از نظر مالی و هم از نظر آزادی فردی، عواقب سنگینی داشته باشه. برای همین باید حواسمون باشه تو روابطمون، چه به عنوان امانت گیرنده، چه مستأجر و چه در هر نقش دیگه ای، از حدود و اختیاراتمون فراتر نریم.

معیار تشخیص تعدی و تمایز با مفاهیم مشابه: چطور بفهمیم؟

حالا که فهمیدیم تعدی چیه و چه پیامدهایی داره، ممکنه این سوال پیش بیاد که اصلاً چطور می تونیم تشخیص بدیم یه عملی تعدی بوده یا نه؟ معیار تشخیص چیه؟ و چه فرقی با بعضی کلمات شبیه به خودش داره؟

نقش عرف و شروط قرارداد: عادت جامعه و توافقات شما

یکی از مهم ترین معیارهای تشخیص تعدی، «عرف»ـه. عرف یعنی همون عادت ها، رسوم و رویه هایی که تو یه جامعه رایجه و مردم اونو منطقی و درست می دونن. مثلاً اگه شما یه ماشینی رو برای استفاده اجاره می کنید، عرف می گه باید با احتیاط رانندگی کنید و از ماشین درست استفاده کنید. اگه باهاش آفرود برید، عرف می گه این کار تعدیه، چون استفاده متعارف از ماشین نیست. در واقع، عرف به ما کمک می کنه بفهمیم «حدود اذن یا متعارف» چیه. یعنی چقدر اجازه داریم و چه کاری تو اون شرایط منطقیه.

علاوه بر عرف، «شروط قرارداد» هم خیلی مهمن. تو هر قراردادی، طرفین می تونن شروطی رو تعیین کنن که محدودیت ها و اختیاراتشون رو مشخص می کنه. اگه یه شرط مشخص کرده باشه که مثلاً مستأجر حق نداره بدون اجازه موجر حتی یه میخ به دیوار بزنه، اگه مستأجر این کار رو بکنه، حتی اگه عرف هم اون رو تعدی ندونه، چون تو قرارداد بهش اشاره شده، تعدی محسوب میشه.

بعضی وقت ها هم اختلاف اینقدر پیچیده میشه که برای تشخیص تعدی، نیاز به «کارشناسان رسمی دادگستری» پیدا میشه. مثلاً اگه مستأجر ادعا کنه دیوار خودش خراب بوده و موجر بگه مستأجر خرابش کرده، کارشناس میاد و نظر میده.

تفاوت تعدی با غصب: از ابتدا بد یا بعداً بد؟

خیلی ها تعدی رو با غصب اشتباه می گیرن، اما این دو با هم فرق دارن:

• غصب: یعنی از اول، یه نفر بدون هیچ مجوزی (قانونی یا قراردادی) مال یا حق کسی رو تصرف کنه. مثلاً یکی بدون اجازه وارد خونه شما بشه و توش زندگی کنه. اینجا تصرف از همون اول غیرقانونیه.
• تعدی: ممکنه تصرف از ابتدا کاملاً مشروع و قانونی بوده باشه (مثلاً شما خونه ای رو اجاره کردید یا مالی رو به امانت گرفتید). اما بعداً، امین یا مستأجر از اون اختیاراتی که داشته، فراتر میره و یه کار غیرمجاز انجام میده.

پس غصب از همون اول یه شروع ناجوره، ولی تعدی می تونه از یه شروع درست، به یک پایان نادرست برسه!

تفاوت تعدی با اتلاف: فعل تجاوزکارانه یا از بین بردن مال؟

«اتلاف» یعنی از بین بردن مال. اتلاف غالباً نتیجه تعدی یا تفریطه. یعنی وقتی شما تعدی می کنید، ممکنه نتیجه اش اتلاف یه مال باشه. اما خود تعدی، به اون «فعل تجاوزکارانه» گفته میشه:

• تعدی: اون عملیه که شما انجام میدید و از حدتون فراتر میرید (مثلاً از مال امانتی استفاده می کنید).
• اتلاف: اون نتیجه ایه که از تعدی شما به وجود میاد (مثلاً مال امانتی حین استفاده شما خراب میشه یا از بین میره).

پس تعدی می تونه منجر به اتلاف بشه، اما خودش عین اتلاف نیست.

تفاوت تعدی با تسبیب: مباشر بودن یا فراهم کردن سبب؟

«تسبیب» یعنی فراهم کردن سبب تلف یا ضرر. یعنی شما کاری می کنید که به طور غیرمستقیم، باعث ضرر به دیگری میشه. تعدی می تونه خودش یه سبب برای تسبیب باشه:

• تعدی: شما کاری رو انجام میدید که نباید (فعل تجاوزکارانه).
• تسبیب: نتیجه ای که از اون تعدی به وجود میاد و باعث ضرر میشه.

مثلاً اگه شما با ماشین امانتی با سرعت غیرمجاز رانندگی کنید (تعدی)، و بعد به خاطر سرعت بالا، تصادف کنید و ماشین از بین بره. در اینجا، سرعت غیرمجاز شما «سبب» تلف ماشین شده (تسبیب). پس تعدی شما (رانندگی با سرعت غیرمجاز)، خودش باعث تسبیب (تلف ماشین) شده.

نتیجه گیری

خب، تا اینجا با هم سفر کردیم تو دنیای «تعدی» و ابعاد مختلفش رو از نزدیک شناختیم. دیدیم که این کلمه، فراتر از یه اصطلاح حقوقی خشک و خالی، یه مفهوم پرکاربرده که تو زندگی روزمره همه ما، از روابط دوستانه و خانوادگی گرفته تا قراردادهای بزرگ تجاری، نقش پررنگی داره. فهمیدیم که تعدی یعنی یه جور «پا گذاشتن از گلیم فراتر»؛ یعنی انجام دادن یه کاری که نباید، یا تجاوز از اون مرزهایی که قانون، قرارداد یا حتی عرف جامعه برامون مشخص کرده.

مهم ترین چیزی که باید همیشه یادمون باشه اینه که تعدی، برخلاف تفریط (که ترک فعله)، یه «فعل مثبته». یعنی یه کاری رو انجام می دیم که نباید. این کار می تونه از یه دستکاری ساده تو ملک اجاره ای شروع بشه و تا استفاده غیرمجاز از یه مال امانتی پیش بره. و البته دیدیم که پیامدهای تعدی شوخی بردار نیست؛ از جبران خسارت های ریز و درشت گرفته تا تبدیل ید امانی به ید ضمانی، حق فسخ قرارداد و حتی تو بعضی موارد، پای جنبه های کیفری و دادگاه و زندان هم ممکنه به میون بیاد.

برای همین، تو هر قراردادی، تو هر امانت و هر تعاملی با اموال و حقوق دیگران، باید حسابی حواسمون رو جمع کنیم و قبل از هر اقدامی، از حدود و اختیاراتمون مطمئن بشیم. گاهی اوقات یه مشاوره حقوقی ساده، می تونه ما رو از گرفتاری های بزرگ و هزینه های سنگین نجات بده. پس، به قول قدیمی ها، «کار از محکم کاری عیب نمی کنه» و همیشه بهتره قبل از هر قدمی، از درست بودنش مطمئن بشیم.

سوالات متداول

تعدی دقیقاً به چه معناست و چه فرقی با تفریط دارد؟

تعدی یعنی انجام دادن کاری که نباید انجام شود یا از حدود اذن و عرف فراتر رفتن (یک فعل مثبت). مثلاً مستأجر بدون اجازه موجر دیواری را تخریب کند. اما تفریط یعنی کوتاهی کردن و انجام ندادن کاری که باید انجام شود (یک ترک فعل). مثلاً امین در نگهداری مال امانی کوتاهی کند و آن را در معرض خطر قرار دهد. هر دو زیرمجموعه تقصیر هستند و موجب مسئولیت می شوند.

چه مواردی را می توان مصداق تعدی مستاجر دانست؟

مصادیق تعدی مستأجر شامل هرگونه تغییر در ملک اجاره ای بدون اجازه موجر (مثل تخریب دیوار، احداث بنا، تغییر نمای ساختمان)، یا استفاده از ملک به شکلی غیرمتعارف یا مغایر با هدف قرارداد (مثلاً استفاده مسکونی به جای تجاری یا بالعکس) می شود. این اعمال می تواند منجر به فسخ قرارداد اجاره و لزوم جبران خسارت از سوی مستأجر شود.

اگر امین در مال امانی تعدی کند، چه مسئولیت هایی متوجه اوست؟

اگر امین در مال امانی تعدی کند، مهم ترین پیامد آن تبدیل ید امانی به ید ضمانی است. یعنی امین دیگر از حمایت قانون برخوردار نیست و مسئول هرگونه تلف یا نقص در مال خواهد بود، حتی اگر آن تلف یا نقص مستقیماً ناشی از تعدی وی نباشد و به صورت قهری اتفاق افتاده باشد. علاوه بر این، باید خسارات وارده به مالک را نیز جبران کند.

نقش عرف در تشخیص تعدی چیست؟

عرف (عادات و رسوم جامعه) و شروط قرارداد، دو معیار اصلی برای تشخیص تعدی هستند. عرف به ما کمک می کند تا بفهمیم حدود اذن یا متعارف در یک موقعیت خاص چیست و چه رفتاری از نظر جامعه منطقی و پذیرفته شده است. در مواردی که توافق خاصی وجود ندارد، عرف تعیین کننده است که آیا عملی تعدی محسوب می شود یا خیر.

آیا تعدی همیشه موجب ضمان (جبران خسارت) می شود؟

بله، در اکثر موارد، تعدی موجب ضمان قهری و لزوم جبران خسارت های مادی و معنوی وارده به مال یا حق دیگری می شود. این مسئولیت شامل اصل خسارت و گاهی منافع از دست رفته (مثل اجرت المثل) نیز می گردد. همچنین در صورت تعدد متعدیان، مسئولیت آنها می تواند تضامنی باشد.

آیا تعدی می تواند جنبه کیفری نیز داشته باشد؟

بله، در برخی موارد خاص، تعدی علاوه بر جنبه حقوقی (جبران خسارت)، می تواند جنبه کیفری نیز پیدا کند. مثلاً اگر تعدی با اعمالی مانند تخریب عمدی اموال، خیانت در امانت، یا تصرف عدوانی کیفری همراه باشد، فرد متعدی ممکن است با مجازات های کیفری مانند حبس یا جزای نقدی نیز روبرو شود.