چه کسی حق حضانت فرزند را دارد؟ نگاهی به قوانین حضانت

در بسیاری از دعاوی خانوادگی، یکی از مهم‌ترین و پرچالش‌ترین مسائل، بحث حضانت فرزند است. خانواده‌هایی که با جدایی مواجه می‌شوند، معمولا با این پرسش جدی روبه‌رو هستند: «چه کسی حق حضانت فرزند را دارد؟» این سوال نه تنها بار احساسی زیادی دارد، بلکه پاسخ حقوقی و قانونی آن نیز برای بسیاری از والدین ناشناخته است.

در این میان، موضوع گرفتن حق حضانت فرزند توسط مادر یکی از رایج‌ترین موضوعاتی است که در پرونده‌های دادگاه خانواده دیده می‌شود و مادران بسیاری به دنبال احقاق حقوق خود در این زمینه هستند؛ اما قانون چه می‌گوید؟ آیا همیشه مادر حق حضانت دارد؟ چه عواملی در تعیین سرپرست قانونی کودک مؤثر است؟ در این مطلب به بررسی دقیق و کاربردی قوانین حضانت در نظام حقوقی ایران می‌پردازیم.

تعریف حضانت در قانون ایران

بر اساس ماده 1168 قانون مدنی، حضانت به معنای نگهداری، مراقبت و تربیت فرزند توسط والدین است. این وظیفه و حق هم‌زمان است؛ یعنی مرد و زن هردو موظف به حضانت هستند و هم از این حق برخوردارند، مگر در مواردی که قانون استثنا قائل شده باشد.

حضانت فرزند تا چه سنی با پدر یا مادر است؟

طبق ماده 1169 قانون مدنی:

حضانت فرزند دختر و پسر تا سن 7 سالگی با مادر است.

پس از 7 سالگی، حضانت با پدر خواهد بود (مگر اینکه مصلحت کودک حکم دیگری بدهد).

بنابراین اگر اختلافی میان والدین وجود نداشته باشد، حضانت طبق این قانون به‌صورت خودکار تقسیم می‌شود. اما در صورت اختلاف، دادگاه بر اساس مصلحت طفل تصمیم‌گیری خواهد کرد.

بعد از سن7 سالگی تکلیف حضانت فرزند چیست؟

پس از سن هفت سالگی، اگر بین پدر و مادر درباره حضانت اختلاف وجود داشته باشد، دادگاه با بررسی شرایط زندگی، صلاحیت اخلاقی، وضعیت اقتصادی، رفتار خانوادگی و سلامت روانی والدین تصمیم‌گیری می‌کند. مصلحت کودک مهم‌ترین معیار برای قاضی در این تصمیم‌گیری است و حتی امکان دارد حضانت برخلاف ترتیب قانونی، به مادری داده شود که توانایی نگهداری بهتری دارد.

در چه شرایطی مادر می‌تواند حضانت را پس از 7 سالگی بگیرد؟

موضوع گرفتن حق حضانت فرزند توسط مادر در مواردی که سن فرزند از 7 سال گذشته، در صورتی ممکن است که مادر بتواند در دادگاه اثبات کند:

• پدر صلاحیت لازم برای نگهداری از فرزند را ندارد (مثلا اعتیاد، سوءرفتار، عدم تأمین مالی مناسب، سوءسابقه کیفری و…)
• مصلحت کودک در زندگی با مادر بهتر تأمین می‌شود.
• کودک علاقه‌مند به زندگی با مادر است (این موضوع بیشتر در سنین بالاتر از 9 سالگی مورد توجه قرار می‌گیرد)

حضانت بعد از طلاق چگونه تعیین می‌شود؟

در صورتی که پدر و مادر طلاق بگیرند، حضانت فرزند تا 7 سالگی به مادر داده می‌شود. پس از این سن، اگر اختلافی وجود نداشته باشد، حضانت به پدر منتقل می‌شود. با این حال، اگر مادر مایل به ادامه حضانت باشد، باید دادخواست حضانت به دادگاه ارائه داده و دلایل خود را اثبات کند.

آیا مادر می‌تواند حضانت دائم بگیرد؟

بله. اگر مادر بتواند نشان دهد که حضور کودک نزد پدر، به مصلحت فرزند آسیب می‌زند (مثلا پدر صلاحیت اخلاقی یا جسمی ندارد یا فرزند در معرض خطر است)، دادگاه می‌تواند حکم به حضانت دائم مادر بدهد، حتی اگر سن کودک بیشتر از 7 سال باشد.

حق ملاقات در صورت واگذاری حضانت به یکی از والدین

قانون برای والدینی که حضانت را از دست می‌دهند نیز حق ملاقات در نظر گرفته است. این حق قانونی است و والد دارای حضانت نمی‌تواند از آن جلوگیری کند. در صورت بروز اختلاف در زمان و شرایط ملاقات، دادگاه شرایط مناسب را تعیین خواهد کرد.

سلب حضانت از والد دارای حق قانونی

بر اساس ماده 1173 قانون مدنی، اگر والد دارای حضانت مرتکب اعمالی شود که سلامت جسمی یا روحی فرزند را تهدید کند (مانند اعتیاد، بی‌توجهی شدید، آزار جسمی، فساد اخلاقی)، دادگاه می‌تواند حکم سلب حضانت صادر کرده و آن را به والد دیگر یا حتی شخص ثالث واگذار کند.

نقش نظر فرزند در حضانت

با اینکه قانون به صراحت سن مشخصی برای در نظر گرفتن نظر کودک تعیین نکرده، اما در عمل، دادگاه‌ها معمولا نظر فرزند را پس از سن تمییز (حدود 9 یا 10 سال) مورد توجه قرار می‌دهند، به‌ویژه در مواقعی که بین والدین اختلاف جدی وجود دارد.

جمع‌بندی

حضانت فرزند، مسئله‌ای پیچیده و حساس است که قوانین مشخصی در ایران دارد، اما در بسیاری از موارد، مصلحت کودک معیار اصلی تصمیم‌گیری دادگاه است. برخلاف تصور رایج، حضانت تنها تابع جنسیت والدین یا سن کودک نیست، بلکه سلامت اخلاقی، اقتصادی و روانی والدین نقش مهمی در این تصمیم دارد.

در شرایط خاص، گرفتن حق حضانت فرزند توسط مادر امکان‌پذیر است، حتی اگر کودک به‌طور قانونی در سن حضانت پدر باشد. آگاهی از حقوق قانونی، مشورت با وکیل خانواده، و پیگیری درست در دستگاه قضایی می‌تواند به مادران کمک کند تا در صورت وجود شرایط لازم، از حق حضانت برخوردار شوند. مقاله ای که در ابتدا به آن اشاره کردیم را نیز مطالعه کنید تا اطلاعات کامل تری به دست آورید.