آشنایی بیشتر با آداب و رسوم مردم آبادان

مردم آبادان، با خونگرمی و اصالت خاص خودشون، فرهنگ و آداب و رسوم بی نظیری دارن که ریشه در تاریخ و جغرافیای این شهر نفت خیز داره. از مهمان نوازی مثال زدنی گرفته تا نوای نی همبون و مراسم های خاص، آبادان دنیایی از رسم و رسوم جذاب رو تو دل خودش جای داده.

فکرشو بکن، شهری که با بوی نفت و صدای شرجی و شور زندگی، توی جنوب ایران نفس می کشه. آبادان فقط یه شهر نیست؛ یه حس، یه حال و هوای خاصه که آدمو غرق خودش می کنه. مردمش هم که دیگه نگم براتون؛ خونگرم، مهمان نواز، شاد و عاشق سنت هاشون. انگار هر گوشه این شهر یه داستان، یه رسم و یه خاطره منتظر شماست که کشفش کنید. اینجا می خوایم یه سفر عمیق به دل آبادان داشته باشیم، از ریزه کاری های مهمان نوازیشون بگیریم تا رنگ و بوی غذاهاشون و قشنگی مراسم هاشون. پس کمربندها رو ببندید که بریم یه دل سیر با آداب و رسوم مردم آبادان آشنا بشیم.

ویژگی های کلی و ارزش های فرهنگی مردم آبادان: یه سر به دل اصالت

مردم آبادان، مثل خاک جنوب، اصیل و ریشه دارن. ارزش هایی دارن که تو کمتر جایی می شه پیداشون کرد و همین هاست که آبادان رو آبادان کرده. حالا می خوایم چندتا از مهم ترین این ویژگی ها رو با هم مرور کنیم.

میهمان نوازی بی نظیر: نماد اصالت آبادانی ها

اگه یه روزی پاتون به آبادان رسید، اولین چیزی که حسابی براتون ملموس می شه، مهمان نوازی فوق العاده مردمه. برای آبادانی ها، میهمان حکم طلا رو داره. اصلا فلسفه زندگی شونه! اگه یه غریبه از راه برسه، یا حتی کسی که باهاش اختلاف دارن، اگه فقط سه بار بگه دخیلک (یعنی به دادم برس یا پناهم بده)، اونو توی خونه خودشون راه میدن، سه روز ازش پذیرایی می کنن و حتی اگه لازم باشه، جونشونم براش می دن. واقعا عجیبه نه؟ این یعنی تهِ تهِ مردونگی و مروت.

وقتی وارد خونه یه آبادانی میشی یا وقتی می خوای خداحافظی کنی، می شنوی که با یه دل پر از محبت میگن: اَهلاً وَ مَرحَباً یا اَهلاً وَ سَهلاً. اینا فقط یه خوش آمدگویی ساده نیست، پر از حس خوب و انرژی مثبته که می گه: خوشحالیم که اینجایی و امیدواریم دوباره ببینیمت.

حالا اگه بخوان حسابی یه نفر رو به مهمونی دعوت کنن و نشون بدن چقدر براشون عزیزه، چی میگن؟ میگن: اِنخِلیکم عَلَی رَأسَنا که یعنی اگه تشریف بیارید، شما رو روی سرمون می ذاریم یا اِنخَلِیکُم عَلی بَطنِ عُیُونَنا یعنی شما رو روی تخم چشمامون می ذاریم. این عبارات نشون میده چقدر میهمان براشون ارزش داره. قدیم ها هم که دیگه سنگ تموم می ذاشتن! برای مهمان ویژه، گوسفند قربانی می کردن و یه غذای حسابی به اسم قوزی (گوسفند شکم پر) درست می کردن و کامل سر سفره میذاشتن. یعنی هرچیزی که از دستشون برمیومد، برای مهمانشون انجام می دادن.

احترام به سادات و ریش سفیدان: پایه های محکم جامعه محلی

توی آبادان، سادات (فرزندان پیامبر) و ریش سفیدان یه جایگاه خیلی ویژه دارن. اصلا ستون فقرات جامعه محلی به حساب میان. وقتی تو یه مجلس میشینی، می بینی که سادات و بزرگ ترها همیشه تو صدر مجلس هستن و حرفشون برو داره. اگه بین کسی اختلافی پیش بیاد، معمولا سراغ ریش سفیدها یا سادات می رن تا بینشون صلح و آشتی برقرار کنن. یادمه مادربزرگم می گفت قدیم ها حتی بعضی خانواده ها، دختراشون رو نذر خانواده سادات می کردن که اگه نذرشون قبول می شد، دخترشون رو به اون خانواده می دادن. اینقدر که به سادات احترام می ذاشتن و بهشون اعتماد داشتن.

لباس و پوشش محلی: یه اشاره کوچیک ولی مهم

هرچند زندگی شهری خیلی چیزها رو تغییر داده، اما هنوزم میشه تو آبادان رگه هایی از پوشش سنتی رو دید. مثلا عبایه که یه چادر عربیه، هنوزم توسط خیلی از زنان استفاده میشه و یه جورایی نماد پوشش سنتی این منطقه محسوب میشه. اینا همه نشون میده که مردم آبادان چقدر به اصالت و ریشه هاشون پایبندن.

آداب و رسوم در مناسبت های خاص و چرخه زندگی: روایت زندگی از تولد تا ازدواج

آبادان پر از جشن و آیین و مراسمه. از شادی های نوروز و عروسی ها بگیر تا عزاداری های محرم و شور ماه رمضان. هرکدوم از این مناسبت ها، رنگ و بوی خاص خودشون رو دارن و با کلی رسم و رسوم قشنگ همراهن. بیاین با هم یه گشتی تو این مراسم ها بزنیم.

نوروز: جشن آغاز زندگی و شادمانی جنوبی

عید نوروز برای آبادانی ها هم مثل بقیه ایرانی ها یه جشن بزرگه. چهارشنبه سوری، هفت سین چیدن، لباس نو پوشیدن و دید و بازدید عید، همه اینا تو آبادان هم حسابی پررنگه. اما خب، اینجا یه سری چیزها رو متفاوت انجام میدن که خیلی باحاله.

مثلا تو عید، با یه کلوچه مخصوص از مهمونا پذیرایی می کنن که از آرد، روغن، زیره و رازیانه درست میشه؛ یه مزه خاص و عالی داره. آهنگ نی همبون هم که دیگه پای ثابت جشن و پایکوبی هاست. صدای نی همبون که بلند شه، اصلا نمیشه آروم نشست! همه به وجد میان و دلشون می خواد برقصن و شاد باشن.

یه رسم جالب دیگه هم تاب سواریه. قدیم ها تو خونه ها یا باغ ها، تاب می بستن و حسابی خوش می گذروندن. فکرشو بکن، تو روزای بهاری آبادان، صدای نی همبون میاد و بچه ها هم دارن تاب بازی می کنن، چه حالی میده! یه نکته جالب تر اینکه، تو خوزستان روز سیزده بدر رو دو روز جشن می گیرن: یکی سیزده عید و اون یکی سیزده بعد از عید. اینجوری انگار دو بار فرصت دارن که از طبیعت لذت ببرن و بساط شادی رو پهن کنن. یعنی هرچیزی که باعث شادی و دورهمی بشه رو دوست دارن.

مراسم ازدواج: پیوندی از سنت و شیرینی

مراسم ازدواج تو آبادان، مثل یه داستان پر از مرحله های جذابه. اول از همه، خانواده پسر میرن حسابی تحقیق می کنن که ببینن دختر خانم چجور شخصیتی داره و کدوم خونواده ایه. بعد زن های خانواده پسر میرن با دختر صحبت می کنن و از همه چی خبردار میشن، از آشپزیش گرفته تا بقیه چیزا.

اگه دختر و خانواده اش اوکی بدن، خانواده داماد یه انگشتر، یه عبایه و یه قواره لباس به دختر می دن که بهش میگن نیشان. یعنی دختر رو نشون می کنن.

مرحله بعدی، مراسم گی تو خونه دختره. این مراسم فقط آقایونه! داماد یه روحانی، یه سید و چندتا از ریش سفیدهای فامیل خودشون رو میاره که تو چشم خانواده عروس اعتبار دارن. اینجا سر مهریه و شیربها بحث می کنن و مقدارشو مشخص می کنن. شیربها هم مبلغیه که داماد باید به خانواده دختر بده تا برای عروس وسایل و جهیزیه بخرن. البته اگه ازدواج فامیلی باشه، مهریه و جهیزیه کمتره. آخر مراسم هم صلوات می فرستن و یه فاتحه برای حضرت عباس (ع) می خونن. این فاتحه یعنی یه عهد و پیمان محکم بین دو خانواده که سر حرفشون بمونن.

قبل از عقد، عروس رو می برن هفه که همون اصلاح و آرایش عروسه. بعد از عقد هم تا سه روز عروس و داماد حق ندارن از خونه بیرون برن. وقتی عروس وارد خونه داماد میشه، تیراندازی می کنن و همه با رقص یزله (یه رقص دسته جمعی پرهیجان) می رقصن و داماد هم از پشت بوم برای عروس و مهمونا پول و شیرینی می پاشه. صدای نی همبون هم که مثل همیشه، مجلس رو گرم می کنه.

یه رسم خیلی قشنگ دیگه هم فدیه است. قبل از اینکه عروس وارد خونه داماد بشه، جلوی پاشون یه گوسفند قربانی می کنن و دل بره رو به عروس و داماد میدن تا بخورن که با هم یکدل و همراز بشن. یه شب قبل از عروسی هم لیله الحنا یا شب حنابندونه که عروس و داماد هرکدوم جداگانه تو خونه خودشون حنا می بندن و حسابی جشن می گیرن.

گاهی وقت ها یه زن باتجربه که بهش میگن زافوفه، همراه خواهر یا مادر عروس به خونه داماد میره و با خودش حلوا و گوسفند می بره. واسه ولیمه عروسی هم، خانواده های متمول حسابی سنگ تموم میذارن و غذای معروف اِمفَتَح (مفتح) رو که یه غذای عربی و مجلسیه، برای مهمونا آماده می کنن.

توی آبادان، میهمان نوازی و پایبندی به رسم و رسوم، فقط یه عادت نیست؛ یه سبک زندگیه که از دل نسل ها جوشیده و تو رگ و ریشه مردم این شهر جاری شده.

ماه محرم: عزاداری با نوای حماسی سنج و دمام

محرم که میشه، آبادان یه رنگ و بوی دیگه پیدا می کنه. مردم از اول محرم لباس عزا می پوشن و تو تکایا و حسینیه ها جمع میشن و عزاداری می کنن. اما اینجا عزاداری یه جور خاصه. نوحه خونی ها بوشهری و سینه زنی ها واحد هستن که حسابی آدمو تحت تاثیر قرار میده. تو خونه ها هم نذری میدن و غذاهای خوشمزه نذری برای عزاداران آماده می کنن.

مهم ترین چیزی که عزاداری آبادان رو خاص می کنه، سنج و دمام و بوقه. اینا یه ارکستر حماسی عاشورایی رو تشکیل میدن که با آهنگشون، دسته های سینه زنی و زنجیرزنی رو نظم میدن. صدای سنج و دمام آدمو یاد طبل های جنگ و حماسه عاشورا می اندازه. معمولا بین 5 تا 9 نفر سنج و دمام میزنن. یه نفر به اسم اشکون جلو صف می ایسته و بقیه دورش قرار می گیرن. اولش بوق میزنن، بعد دمام زنی شروع میشه و بعد از چند لحظه سنج و دمام هم بهش اضافه میشه و تا آخر مراسم با بوق ادامه پیدا می کنه. وقتی صدای سنج و دمام تموم میشه، سینه زنی و نوحه خوانی شروع میشه.

ماه رمضان و عید فطر: آیین هایی سرشار از معنویت و شادی

ماه رمضان تو آبادان و خوزستان، پر از آیین های قشنگ و معنویه. مردم محله، از کوچیک و بزرگ، زن و مرد، دست به دست هم میدن و مساجد و حسینیه ها رو غبارروبی می کنن تا برای سی روز بندگی آماده باشن.

یکی از بازی های سنتی و معروف بین عرب زبان ها، محیبس یا همون پوچ و پره. یه بازی گروهی که حسابی سرگرم کننده است. قبل سحر هم صدای طبل میاد که مردم رو برای سحری بیدار کنه؛ یه صدای خاطره انگیز که خیلی ها دلشون براش تنگ میشه.

نیمه ماه رمضان که میشه، نوبت به آیین گرگعان میرسه. بچه ها، معمولا تا 10 ساله، دم در خونه ها میرن و با گفتن گرگعان، گرگعان نیمه ماه رمضان رو تبریک میگن. صاحب خونه ها هم با شیرینی، پول، میوه و مشکل گشا ازشون پذیرایی می کنن و بچه ها هم برای صاحب خونه دعا می کنن. چه صحنه قشنگیه وقتی بچه ها با کیسه های پر از خوراکی، شاد و خندون تو کوچه و خیابون راه میرن!

عید فطر هم که از راه میرسه، مردم آبادان حسابی جشن میگیرن. دو روز مونده به عید رو اُم الوسخ میگن؛ روزی که خونه تکونی می کنن و برای عید خرید می کنن. یه روز مونده به عید هم اُم الحلسه؛ روزی که به خودشون میرسن و نظافت شخصی انجام میدن. روز عید فطر هم درب خونه ها بازه و همه به دید و بازدید میرن. وقتی وارد خونه کسی میشن، میگن: یا الله و عیدکم مبارک یا اهل البیت. و صاحب خونه ها هم جواب میدن: ایامکم سعیده و الله ایعوده علیکم بخیر و عافیة. این حرف ها پر از دعای خیر و سلامتیه.

آداب زایمان و تولد: باورها و سنت های کهن

قدیم ها تو آبادان، برای زایمان یه سری رسوم خاص داشتن. مثلا وقتی یه زن درد زایمان می گرفت، دو استکان عرق اترج یا سیر سرخ کرده با تخم مرغ بهش می دادن. اگه زایمان سخت میشد، اذان می گفتن یا هلهله می کشیدن. مردم به موجودات خیالی هم اعتقاد داشتن، مثلا اگه زنی موقع زایمان بی هوش میشد، میگفتن یال (آل) اونو زده. برای رفعش هم اسپند دود می کردن یا بالای سر زائو یه تیکه آهن میذاشتن یا یه جوجه می کشتن و دل و روده شو می ذاشتن بالای سر زائو. گاهی هم تیر شلیک می کردن یا با ریسمانی از موی بز دور زائو رو محصور می کردن تا بلا دفع بشه. این باورها نشون میده مردم چقدر برای سلامت مادر و نوزاد اهمیت قائل بودن و از هر روشی برای حفظشون استفاده می کردن.

مراسم حمام زائو و کودک هم به ترتیب تو روزهای سوم، هفتم، دهم و چهلم انجام میشد. تو روز چهلم، مادر و بچه با هم حمام می رفتن. بعد از حمام هم یه آیین جالب داشتن به اسم چهل کچ. تو یه ظرف، چهل تا ریگ کوچیک و چهل تا تیکه آهن کوچیک می ریختن و چهل قطره آب بهش اضافه می کردن و می دادن زائو بخوره. بعدشم آب این ظرف رو چهل بار تو یه ظرف دیگه خالی می کردن و چهل بار روی مادر و بچه می ریختن. اینا همه مراسم هایی بود که برای سلامتی و خوش یمنی زائو و نوزاد انجام می دادن.

از شیرینی گرگعان تا نوای طبل سحر، ماه رمضان در آبادان پر از شور و صمیمیت است، جایی که کودکان و بزرگترها با هم، در آغوش سنت های دیرینه، شادی می کنند.

طعم و عطر آبادان: غذاها و سوغاتی ها

اگه اومدی آبادان و شکم باز نیستی، نصف عمرت برفناست! اینجا پر از غذاهای خوشمزه و سوغاتی های نابیه که طعمشون تا ابد زیر زبونت می مونه.

غذاهای سنتی و محلی: رنگین کمانی از طعم های تند و پرادویه

غذاهای آبادانی، مثل مردمش، پر از حرارت و شورن! معمولا تندن، پر ادویه ان و خب، با توجه به اینکه کنار دریا هستیم، خیلی هم غذاهای دریایی خوشمزه ای دارن. ولی خب، می دونید که وقتی پای آبادان میاد وسط، اولین چیزی که میاد تو ذهن، فلافله. اصلا فلافل آبادانی یه چیز دیگه ست! یه مزه خاص و اصیل داره که هیج جای دیگه پیدا نمی کنی. ساده اس ولی فوق العاده اس. باید حتما امتحانش کنی!

بعد از فلافل، قلیه ماهی حرف اول رو می زنه. یه خورش دریایی لذیذ که با ماهی، سبزی مخصوص، سیر و پیاز و کلی ادویه درست میشه. هر بار که قلیه ماهی می خوری، حسابی انرژی میگیری. ولی فقط اینا نیست! آبادان پر از غذاهای متنوع و خوشمزه ست:

• سمبوسه: لقمه های تند و خوشمزه ای که با سیب زمینی یا گوشت پر میشن.
• کبه عربی: یه غذای لذیذ با برنج یا بلغور و مغز گوشت که حسابی سیرت می کنه.
• امگشت: یه پلو جنوبی بی نظیر که با ماهی خشک شده و شوید درست میشه.
• پاکوره: یه نوع نان روغنی یا فلافل با آرد نخودچی که معمولا برای صبحانه می خورن.
• خورش بامیه: برای بامیه خورها که دیگه نگم! یه خورش فوق العاده با بامیه و گوشت.
• رنگینک: یه دسر شیرین و مقوی با خرما، آرد و روغن که حسابی پرطرفداره.
• ماهی صبور: یکی از خوشمزه ترین ماهی های منطقه که معمولا به صورت شکم پر روی آتش کباب میشه.

سوغات آبادان: یادگارهای شیرین و معطر

آبادان که رفتی، محاله دست خالی برگردی. اینجا پر از سوغاتی های خوشمزه و معطره که حسابی به درد میخورن:

• خرما و فرآورده هاش: اینجا مرکز خرماست! از خود خرما بگیر تا حلوای خرما، رولت خرما، رنگینک، انواع شیرینی و کلوچه خرمایی و حتی نون های خرمایی. اصلا خرما اینجا یه دنیای دیگه ست.
• ادویه جات: آبادان به ادویه هاش معروفه، مخصوصا ادویه جلالی که اسمش حسابی پیچیده. بوی ادویه ها آدمو مست می کنه. اینا رو ببری خونه، غذاهات یه عطر و طعم دیگه پیدا می کنن.
• ماهی و میگو تازه: خب معلومه! اینجا بندره و بهترین ماهی و میگو رو میتونی تازه تازه پیدا کنی.
• کالاهای ته لنجی: اینا همون جنسای خارجی هستن که از راه دریا میان. از قدیم الایام، آبادان به خاطر بازارای خوبش و اجناس ته لنجی معروف بوده. می تونی چیزای خوب و با قیمت مناسب پیدا کنی.

آبادان امروز: تداوم سنت در زندگی مدرن

شاید فکر کنی تو دنیای امروز و این زندگی ماشینی، دیگه خبری از این آداب و رسوم قدیمی نیست. اما اشتباه می کنی! مردم آبادان، با اینکه پابه پای دنیای مدرن پیش میرن، اما همچنان به سنت هاشون وفادارن. این آداب و رسوم، فقط یه سری حرکات قدیمی نیستن؛ اینا هویت مردم آبادانن، ریشه هایین که این شهر رو زنده نگه داشته.

تو خیابون ها، تو بازارهای شلوغ، حتی تو دل زندگی روزمره، هنوزم میشه رد پای این سنت ها رو دید. مهمان نوازی شون، لهجه شیرینشون، عشقشون به نی همبون و فلافل، همه و همه نشون میده که آبادان با تمام وجودش، از میراث فرهنگی خودش دفاع می کنه.

آبادان، با تمام زخم هایی که از جنگ خورده، بازم مثل یه ققنوس از خاکستر بلند شده و به عنوان یه نماد مقاومت و حفظ اصالت فرهنگی تو جنوب ایران، ایستاده. این یعنی زندگی ادامه داره و فرهنگ این مردم، مثل رود کارون، همیشه جاریه.

نتیجه گیری: آبادان، گنجینه ای زنده از فرهنگ و اصالت

خب، رسیدیم به آخر سفرمون به دل آبادان. دیدی که این شهر فقط یه منطقه نفتی نیست؛ یه گنجینه زنده از فرهنگ و آداب و رسوم نابه. از مهمان نوازی بی نظیر و قلب های پرمهر مردمش گرفته تا نوای پرشور نی همبون، طعم تند و دلنشین فلافل و قلیه ماهی، و رسوم پربار ازدواج و ماه رمضان. هر کدوم از اینا یه گوشه از روح بزرگ و اصیل آبادان رو نشون میده.

آبادان، شهریه که با تمام وجودش نفس می کشه، می خنده، عزاداری می کنه و به سنت هاش پایبنده. اگه تا حالا به این شهر سفر نکردی، پیشنهاد می کنم حتما یه روز به آبادان سر بزنی و این آداب و رسوم مردم آبادان رو از نزدیک لمس کنی. مطمئن باش تجربه ای به یاد موندنی خواهد بود. چون آبادان، شهریه که قلبش با فرهنگ و سنت های کهن می تپه و همیشه آماده اس که با آغوش باز ازت پذیرایی کنه.

اصلا آبادان رو باید زندگی کرد تا فهمید!