کاهش ۳۷درصدی فقرمطلق در ایران طی سه سال اخیر/افزایش ۱۹ساله ی سن اُمید به زندگی پس از انقلاب در ایران

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(فیچینو) فقر یکی از معضلات جوامع بشری است که به عنوان یکی از موانع اصلی در تحقق اهداف هر انسان و جامعه ای شناخته شده است. «روز جهانی ریشه کنی فقر» فرصتی است تا انسان ها با هر عقیده و خاستگاه اجتماعی گرد هم آیند تا بر تعهد خود نسبت به فقرزدایی تاکید کنند و همبستگی خود را با فقرا نشان دهند. اولین بار در روز ۱۷ اکتبر ۱۹۸۷ بیش از ۱۰۰ هزار نفر در تروکادرو پاریس گرد هم آمدند تا اعلام کنند فقر نوعی از نقض حقوق بشر است آن ها با ادای احترام به  قربانیان فقر شدید خشونت و گرسنگی بر لزوم ریشه کنی فقر تاکید کردند.

۱۷ اکتبر روز جهانی مبارزه با فقر

حدود پنج سال پس از نخستین گردهمایی جهانی برای ریشه کنی فقر در ۲۲ دسامبر ۱۹۹۲ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه ۴۷/۱۹۶ به  تصویب رسید. طبق این قطعنامه ۱۷ اکتبر به عنوان روز جهانی ریشه کنی فقر اعلام شد و مجمع عمومی سازمان ملل از همه کشورها دعوت کرد که این روز را به ارائه و ترویج فعالیت های ملموس برای ریشه کنی فقر اختصاص دهند. این قطعنامه همچنین از سازمان های بین دولتی و غیردولتی دعوت می کند تا به درخواست کشورها در سازمان دهی فعالیت های ملی برای بزرگداشت این روز کمک کنند و از دبیرکل درخواست می کند تا در چارچوب منابع موجود اقدامات لازم را برای رسیدن به اهداف انجام بدهد.

سازمان آموزشی علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) بر این باور است که مبارزه ی پایدار با فقر مستلزم تقویت ظرفیت های افراد از طریق آموزش علم و حمایت از اقتصاد خلاق است و این ظرفیت سازی می تواند زمینه اشتغال غرور و کرامت افراد را فراهم سازد. یونسکو برای تحقق دستورکار «توسعه ی پایدار» به ویژه هدف شماره  ۱ آن یعنی «پایان بخشیدن به فقر در همه اشکال آن و در همه جا»  تمامی تخصص خود را به کار می گیرد.

فقر به چه معناست؟

واژه ی فقر در اختلاف فرهنگ های لغت و نگاه متفاوت اصحاب معانی توضیحات بی شماری یافته است. از دیگر سوی بداهت مفهوم و روشنی معنا تا حدودی این واژه را بی نیاز از تعریف کرده است. با این حال می توان در ساده ترین توضیح و بر اساس «فرهنگ معین» چنین گفت: فقر به معنای درویشی ناداری تهی دستی و تنگ دستی است و در تبیین دیگر می گوییم که فقر فقدانی است که گریبان یک موجود زنده (به ویژه انسان) را در راه تحقق نیازهای اساسی اش می گیرد. از این رو فقیر کسی است که برای ادامه ی زندگی و حیات به چیزی چون خوراک پوشاک و غیره نیازمند باشد در حالی که امکان دسترسی به آن را ندارد. به بیان دیگر فقیر کسی است که نمی تواند نیازمندی های اساسی خویش را تأمین کند.

فقر از ناهنجارترین دردهای زندگی انسان است. این پدیده ی شوم عمری به درازای تاریخ حیات آدمی دارد و از همان آغاز همواره همزاد بشر بوده و پیوسته جسم و جان و جمله هستی آدمیان را دستخوش تباهی کرده است. متون کهن اندرزهای فقرسوز پیشوایان دینی رنج نامه ی شاعران گذشته و اندوه های جانگداز به یادمانده در آثار نویسندگان همه گواهی روشن بر قدمت و دیرپایی فقر در فکر و جان انسان ها دارد. قرن حاضر نیز با همه پیشرفت های حیرت انگیز فناوری و گسترش روزافزون علوم تجربی چیزی از غم جانکاه فقر نکاسته است و شاید به همین دلیل بحث و بررسی درباره ابعاد ماهیت علل و آثار فقر جدی تر از گذشته جلوه گری می کند. در حقیقت می توان گفت که فقر یکی از کهن ترین دردهای جامعه انسانی است.

انواع فقر شامل چه مواردی می شود؟

فقر مطلق
محرومیت و ناتوانی افراد در دست یابی به حداقل نیازهای اساسی همانند خوراک پوشاک و سرپناه که از امکانات ضروری زندگی به شمار می آید فقر مطلق یا فقر معیشتی نامیده می شود. پیامدهای ناگوار این فقر بسیار است در این حالت به دلیل فراهم نشدن احتیاج های اساسی بدن انسان دچار سوءتغذیه شده طاقت و توانش از دست می رود و سلامتش به مخاطره می افتد.

از سوی دیگر به دلیل حاکم نبودن ارزش های الهی بر برخی جوامع انسانی در چنین شرایطی انسان در گذر نگاه ها تحقیر شده و شخصیت او هیچ انگاشته می شود. در سایه شوم این فقر آدمی در شهر و دیار خود نیز چونان غریبی بی پناه است. فقر مطلق از عوامل مهم افزایش درصد خطاها بزهکاری ها و کردارهای نادرست و فسادانگیز است و چه بسا کفر و بی دینی که در بستر این فقر رشد می کند.

فقر نسبی
انسان باید درآمد و سطح زندگی اش را متناسب با امکانات روزگار خود بسازد. در قرن حاضر روی گرداندن یا بی بهره ماندن از مواهب معمول فناوری با منطق و آموزه های حیات بخش دین سازگار نیست. در حقیقت هر کس از امکانات موجود عصر خود برخوردار نباشد گرفتار نوعی از فقر است که می توان آن را فقر نسبی نامید. بنابراین فقر نسبی ناشی از اختلاف سطح زندگی ها در زمان های مختلف و در میان تک تک افراد یک جامعه یا از مقایسه یک شهر با شهر دیگر و کشوری با دیگر ملت ها پدید می آید. در این تقسیم ممکن است شخصی در سنجش با هم دیاران خود ثروتمند ولی در برابر تمکّن مردمان منطقه ای دیگر فقیر شمرده شود.

فقر طبیعی
فقدان ثروت های طبیعی وجود بیابان های خشک و بی حاصل کمبود کانی ها و مواد آلی محاصره در مرزهای نامناسب جغرافیایی محدود بودن منابع آب و زمین های هموار حاصل خیز و دیگر عواملی که بدون حضور مستقیم و چشمگیر آدمی پدید می آید در حیطه ی فقر طبیعی شمرده می شود.

حوادث ناخوشایندی چون سیل توفان آفات نباتی زلزله و خشکسالی نیز که سبب کمبودها و نارسایی های اقتصادی می شوند از جمله عوامل شکل دهنده فقر طبیعی اند. امروزه بسیاری از کشورهای جهان که از قافله ی پیشرفت های صنعتی عقب مانده و از منابع عظیم نفتی و معادن غنی نیز بی کبهره اند در زمره ی رنج دیدگان از فقر طبیعی هستند.

فقر علت ها و راهکارهای اسلامی

فرد جامعه حکومت
فقر محصول عواملی گسترده و پیچیده است؛ گاه خود فرد و خصلت ها و کردارش بدون حضور عواملی بیرونی مسئول تیره بختی او هستند و گاه پدیده ی فقر در بستر اجتماع و افراد زیاده خواه زراندوزی شکل می گیرد که چون آفاتی ویران کننده جامعه انسانی را به تباهی می کشند. حکومت و سیاست های اقتصادی و اجتماعی آن نیز نقشی مهم و تعیین کننده ای در شکل گیری خط فقر برعهده دارند. به همین دلیل در فرهنگ اسلامی برای زدودن فقر از سیمای جامعه افزون بر خود فرد عموم آحاد جامعه و همچنین زمامداران حکومت نیز مسئول شناخته شده اند و باید برای از میان بردن این پدیده شوم و تنگ تر کردن شکاف بین فقیران و ثروتمندان بکوشند.

فقر؛ زاییده ستم دنیاپرستان
فقر فرزند ستم است و ثروت انباشته ی نامشروع زاییده ی چپاول و هر دو ره آورد بی عدالتی. هم فقر و هم ثروت اندوزی تعالی و تکامل معنوی بشر را تهدید می کنند. در جامعه ای که انگیزه همه در آن سودجویی و زراندوزی است و خوی استکباری زیاده خواهی ضعیفان را به استضعاف کشانده فقر و فقیران جایی در قلب های سیاهی گرفته ی مردمانش ندارند. چنین جامعه ای دیر یا زود به فرجام فنا منتهی می شود. امیر پارسایان حضرت علی(علیه السلام) در کلامی حکیمانه دنیای تاریک ثروت پرستان را این چنین توصیف می کند: «همانا دنیاپرستان چونان سگ های درنده عوعو کنان برای دریدن صید در شتابند. برخی به بعضی دیگر هجوم آورند و نیرومندشان ناتوان را می خورد و بزرگ ترها کوچک ترها را از بین می برند».

تنبلی و بی کاری زاینده فقر
از دیدگاه اسلام هر کس همان را دِرو می کند که کاشته است. کشت تنبلی و تن پروری به ویژه اگر با بی حوصلگی و بی قراری همراه شود محصولی جز فقر و حرمان ندارد؛ چنان که حضرت علی(علیه السلام) در تشبیهی زیبا می فرماید: «چون اشیا با یکدیگر پیوند یافتند تنبلی و درماندگی باهم ازدواج کردند که از ازدواج این دو فقر به دنیا آمد». همچنین ایشان در حدیث دیگری فرموده است: «کسی که رنج کار را تحمل نکرده باید تهی دستی و فقر را تحمل کند». امام باقر(علیه السلام) نیز انسان بیکار را به مُردار تشبیه می کند و منفورترین افراد نزد خداوند می داند. در سخنی زیبا از ایشان آمده است: «مبغوض ترین آفریده ها نزد پروردگار کسی است که در شب چونان مردار است و در روزِ بیکار و باطل».

اسراف؛ عامل اصلی فقر
زیاده روی در مصرف تجاوز به حقوق دیگران و هدر دادن امکاناتی است که به همه نسل ها و انسان ها تعلق دارد. در جهان بینی دینی مصرف بی رویه سرانجام به فقر و نابودی امکانات می انجامد و همه را در کام نیستی فرو می برد. قرآن کریم در آیات بسیاری اسراف را نهی و اسراف کاران را نکوهش کرده است. مذمت اسراف و پیامدهای زیان بار آن بخش گسترده ای از روایات ما را نیز به خود اختصاص داده است. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «اسراف از اسباب فقر است». امام کاظم علیه السلام نیز فرموده است: «کسی که در زندگی خود اسراف و تبذیر را پیشه سازد نعمت از زندگی او رخت برمی بندد.»

کاهش چشمگیر فقر و توسعه رفاه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

بر اساس مستندات «بانک جهانی» حدود ۶۰ درصد از روستاییان و ۳۰ درصد از شهرنشینان ایران(با توجه به نسبت بالای جمعیت روستانشین) یعنی تقریباً ۴۶ درصد از کل جمعیت ایران در سال ۱۹۷۷ میلادی زیر خط فقر قرار داشتند. با این حال از سال ۱۹۸۶ تا ۲۰۱۸ میلادی جمعیت زیر خط فقر ایران از ۴۴٫۲ درصد به حدود ۱۴ درصد کاهش پیدا کرده است اما متأسفانه در سال های اخیر فقر افزایش داشته است.

در همین راستا «محمدرضا مرندی» عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران در نشست تخصصی «نگاهی به کارنامه نظام جمهوری اسلامی ایران در گام اول» که در موسسه پژوهشی – فرهنگی انقلاب اسلامی برگزار شد اظهار کرد: «بر اساس آمار بانک جهانی در سال ۱۳۵۶ ۴۶ درصد مردم ایران زیر خط فقر بودند و این در حالی است که در سال ۱۳۷۸ ۱۶ درصد مردم ایران زیر خط فقر بوده اند یعنی وضع مردم چیزی حدود ۳ برابر بهتر شده است.»

بانک جهانی: کاهش ۳۷ درصدی فقر مطلق ایران در دولت سیزدهم

جدیدترین آمار منتشرشده از سوی بانک جهانی نشان می دهد «فقر مطلق» در ایران طی سال های فعالیت دولت سیزدهم کاهش قابل ملاحظه ای داشته است. این نهاد بین المللی فقر مطلق را بر پایه درآمد روزانه ۲.۱۵ دلار برای هر نفر (بر اساس شاخص برابری قدرت خرید به قیمت ثابت سال ۲۰۱۷) تعریف کرده است و این رقم حداقل مبلغی است که یک نفر برای تأمین نیازهای ضروری زندگی خود به آن نیاز دارد.

بر این اساس در آخرین سال عملکرد دولت «حسن روحانی» (۱۳۹۹ مطابق با ۲۰۲۰) نسبت جمعیت دارای فقر مطلق به کل جمعیت در ایران ۰.۸ درصد بوده است اما این رقم در سال نخست فعالیت دولت «شهید رئیسی» (۱۴۰۰ مطابق با ۲۰۲۱) به ۰.۷ درصد و در سال دوم فعالیت دولت شهید رئیسی (۱۴۰۱ مطابق با ۲۰۲۲) به ۰.۵ درصد کاهش یافته است.

بدین ترتیب فقر مطلق در ایران طی دو سال متوالی در دولت سیزدهم کاهشی بوده و نسبت جمعیت دارای فقر مطلق به کل جمعیت در این دولت مجموعا ۳۷ درصد کمتر از سال ۲۰۲۰ یعنی سال آخر فعالیت دولت قبل بوده است.

کاهش فقر مطلق در ایران به کمترین رقم طی ۵ سال

بر اساس روایتی تکمیل تر آمارهای بانک جهانی نشان می دهد فقر در ایران پس از شیب تند صعودی طی سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ از سال ۲۰۲۱ روند معکوس به خود گرفته و طی دو سال متوالی کاهشی شده است. این نهاد بین المللی سه شاخص از خط فقر را ارائه کرده که شامل خط فقر شدید با درآمد روزانه ۲.۱۵ دلار به ازای هر فرد خط فقر با درآمد روزانه ۳.۶۵ دلار و خط فقر با درآمد روزانه ۶.۸۵ دلار است.

بررسی آمار بانک جهانی از وضعیت فقر در ایران نشان می دهد طی سال های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ وضعیت فقر در ایران بر اساس هر سه خط فقر تعریف شده توسط این بانک بهبود داشته است. تعداد افراد دارای فقر مطلق در ایران که  بر پایه ی درآمد روزانه ۲.۱۵ دلار برای هر نفر (بر اساس شاخص برابری قدرت خرید به قیمت ثابت سال ۲۰۱۷) تعریف شده است در سال ۲۰۲۰ معادل ۰.۸ درصد از کل جمعیت کشور بوده است اما این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۰.۷ درصد و در سال ۲۰۲۲ به ۰.۵ درصد کاهش یافته است.

بدین ترتیب فقر مطلق در ایران طی دو سال متوالی کاهشی بوده و نسبت جمعیت دارای فقر مطلق به کل جمعیت طی این مدت به کمترین رقم طی ۵ سال گذشته رسیده است. در سال ۲۰۱۷ نسبت جمعیت دارای فقر مطلق در ایران به کل جمعیت ۰.۳ درصد بوده که این رقم تا سال ۲۰۲۰ روندی کمابیش صعودی را طی کرده و در این سال به ۰.۸ درصد رسیده بود.

بر اساس این گزارش وضعیت ایران در شاخص دوم فقر یعنی افراد با درآمد کمتر از ۳.۶۵ دلار در روز نیز بهبود قابل توجهی داشته است. در حالی که طی سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ شاهد جهش جمعیت افراد فقیر بر اساس این شاخص در ایران بوده ایم و طی دو ساله ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به طور متوالی از این جمعیت کاسته شده است.

بر اساس برآورد بانک جهانی در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۶ درصد جمعیت ایران درآمد روزانه ی کمتر از ۳.۶۵ دلار داشته اند اما این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۵ درصد و در سال ۲۰۲۲ به ۴ درصد کاهش یافته است که کمترین رقم از سال ۲۰۱۷ به این سو بوده است.

آمار بانک جهانی همچنین نشان می دهد در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۲۲ درصد جمعیت ایران درآمد روزانه ی ۶.۸۵ دلار داشته اند. این رقم کمتر از ۲۵ درصدی بوده که برای سال ۲۰۲۱ به ثبت رسیده است. در سال ۲۰۲۱ نیز جمعیت فقیر ایران بر اساس این خط فقر نسبت به سال ۲۰۲۰ کاهش قابل توجهی داشته است. در سال ۲۰۲۰ یعنی سال آخر فعالیت دولت دوازدهم ۲۹ درصد جمعیت ایران با درآمد کمتر از ۶.۸۵ دلار در هر روز زندگی می کرده اند.

بر این اساس آمارهای بانک جهانی نشان می دهد وضعیت ایران در هر سه خط فقر تعریف شده توسط این نهاد بین المللی طی دوساله ی فعالیت دولت سیزدهم بهبود قابل توجهی داشته است. این در حالی است که در دولت قبل نمودار فقر در کشور با شیب تند به صورت صعودی بوده است.

۱۹ سال افزایش سن اُمید به زندگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

«احمد جوانمرد» مدیرکل مرکز توسعه مدیریت و تحول اداری وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی دولت سیزدهم در رابطه با میزان «امید به زندگی» در کشور اظهار کرد: «عملکرد مطلوب نظام سلامت در کشور مترادف با افزایش بهره وری عموم جامعه است چرا که این وزارتخانه در راستای تأمین سلامت مردم تلاش می کند و این تلاش ها منجر به ارتقای بسیاری از شاخص ها از جمله «امید به زندگی» شده است. افزایش سن امید به زندگی در کشور یکی از نتایج ارتقای بهره وری در نظام سلامت است به نحوی که سن امید به زندگی اکنون در کشور ۷۵ سال است در حالی که این رقم قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ۵۶ سال بود.»

همچنین «حسین فرشیدی» معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی با تاکید بر برنامه های «جوانی جمعیت» و همچنین «افزایش موالید» در برخی استان ها اظهار کرد: «یکی از شاخص های اصلی حوزه ی بهداشت که سازمان های بین المللی بر آن تاکید دارند «سالم زیستن» است؛ این در حالی است که برای تامین «رفاه» بسیار تلاش کردیم اما زندگی سالم را فراموش کردیم و در نتیجه مسائلی همچون آلودگی هوا و غیره وجود دارند که آسیب های بسیاری به همراه داشته اند.»

وی ادامه داد: «در بحث میزان تولد زنده در سال ۱۴۰۱ حدود ۸.۳ هزار تولد زنده داشتیم و این یک افتخار است و تمام مدیران در این زمینه تلاش کرده اند. همچنین امید به زندگی در سال ۱۴۰۱ در زنان ۷۸.۵ سال و در آقایان ۷۶.۲ سال بوده است. در سال ۱۴۰۲ برنامه های بسیار مهمی داشتیم که از جمله ی آن ها جوانی جمعیت بود و چند روز پیش نیز طرح هادیان زندگی اجرایی شد که ما به دنبال افزایش کدهای ملی هستیم.»

با توجه به مطالب فوق فقر و امید به زندگی جزو مهم ترین شاخص های سطح رفاه و آسایش عمومی هستند. در همین راستا طبق مطالعه وضعیت موجود در جمهوری اسلامی ایران نسبت به دوران پهلوی شاهد کاهش فقر مطلق و افزایش نسبت رفاه عمومی هستیم به نحوی که طی سالیان اخیر با طرح های «محرومیت زدایی» مختلف میزان «فقر مطلق» در ایران حدود ۳۷ درصد کاهش پیدا کرده و به سمت توسعه رفته است که بهبود آن به اقدامات زیرساختی مسئولان در زمینه های مختلف اجتماعی و اقتصادی برمی گردد.

پایان خبر فیچینو