درمان کشور روی دوش رزیدنت ها است/ رتبه ۱۰۰ هزار با سهمیه وارد دانشگاه می شود/ ۷۵ درصد رشته پزشکی دانشگاه تهران سهمیه ها هستند

مظاهر گودرزی: تعداد داوطلبان گروه تجربی در کنکور این سال ها بیشتر شده بخش زیادی از آن ها هم تلاش می کنند در دانشگاه پزشکی بخوانند اما چالش های حین تحصیل می تواند برای آن ها سرنوشت عجیبی رقم بزند سرنوشتی مانند خودکشی مسئله ای که این روزها نظام سلامت در کشور ما با آن مواجه شده است این مسئله نیاز به ریشه یابی دارد مصطفی معین وزیر علوم دولت اصلاحات خودکشی رزیدنت های جوان را معطوف به عوامل فردی ساختاری نظام سلامت و اجتماعی می کند او با حضور در فیچینو می گوید: «درمان کشور روی دوش رزیدنت ها قرار دارد و آن ها دچار فرسودگی شغلی شده اند متاسفانه فرهنگ سازمانی در بیمارستان های ما یک فرهنگ خشن دستوری و تحقیرآمیز است بنابراین رزیدنت احساس اسارت و بیگاری می کند که می تواند سبب خودکشی آن ها شود.»

متن کامل گفتگو با مصطفی معین در ادامه آمده است.

وضعیت خودکشی در کشور ما چگونه است؟

در کشور ما نرخ خودکشی از میانگین جهانی مقداری پایین تر است اما متاسفانه فرآینده رو به رشدی دارد. در آمارها دیدم که از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ حدود ۵۱ درصد به میزان خودکشی در سطح کشور افزوده شده است.

البته موضوع گفت وگوی ما درباره خودکشی پزشکان جوان است این گروه چه وضعیتی دارند؟

گاهی گزارش می رسد که یک پرستار یا پزشک در سن ۳۰ سالگی دچار سکته قلبی شده است یا در مواردی دست به خودکشی می زند رزیدنت ها سه تا ۵ برابر بیشتر از میانگین جامعه خودکشی می کنند. باید گفت خودکشی کادر درمان یک پیام منفی تاثیرگذاری برای جامعه دارد طوری که جامعه از خودش می پرسد یک پزشک که دارای جایگاه و نقش درمان و التیام دادن به جامعه هست چه شده که این مقدار خشونت را نسبت به خودش اعمال می کند.

اجازه بدید این سوال را از شما بپرسم یک پزشک چرا خودکشی می کند؟

عوامل فردی ساختاری و اجتماعی در وقوع خودکشی نقش دارند. باید گفت عوامل فردی و سرشتی در این اتفاق تاثیر دارند البته اینکه بگوییم کسی که دست به خودکشی زد از قبل یک مشکل روانی داشته یک برچسب غیرعلمی و غیراخلاقی است. اما این که یک رزیدنت چقدر استعداد و علاقه به پزشکی داشته باشد در سرنوشت او موثر است کنکوری که در کشور ما برگزار می شود این طور نیست که استعدادها را شناسایی کند به خصوص با این سیاست های سهمیه ای که رتبه های ۱۰۰هزار وارد رشته پزشکی می شوند هراتفاقی می تواند بیفتد این وضعیت رزیدنت را به لحاظ روانی دچار مشکل می کند مثلاً افسردگی پیدا می کند یا ممکن است به ناامیدی برسد اگر ازدواج کرده باشد ممکن است طلاق بگیرد.

منظورتان از عوامل ساختاری در وقوع خودکشی پزشکان چیست؟

درخصوص ساختارها باید گفت عوامل شغلی و تحصیلی درباره خودکشی کادر درمان اهمیت دارند رزیدنتی در کل دنیا به خصوص در ایران یک حرفه بسیار سخت و طاقت فرسا است چراکه رزیدنت هم باید تحصیل کند و هم باید در بیمارستان درمان انجام دهد بنابراین او فرصتی برای استراحت تحقیق و آموزش رسیدگی به ایده آل هایی که برای آن وارد رشته پزشکی شد ندارد و این شرایط او را ارضا نمی کند از طرفی متاسفانه فرهنگ سازمانی در بیمارستان های ما یک فرهنگ خشن دستوری و تحقیرآمیز است در این میان اهمیت مسائل معیشتی هم در اقدام به خودکشی کادر درمان نباید فراموش کنیم. در چنین شرایطی فرد دچار یک فرسودگی شغلی می شود یک جمله از آلبرت کامو هست که می گوید زندگی بدون کار پوچ است ولی اگر کار بودن روح باشد زندگی پژمرده می شود و می میرد یعنی فرد خلاقی که وارد رشته پزشکی شده اما وضعیت موجود برای تحصیل در این رشته پاسخگوی نیازهای او نیست دچار افسردگی و پوچی می شود به خصوص که ما اجازه ادامه تحصیل در خارج از کشور هم به دانشجو نمی دهیم چراکه باید در هر مقطع تحصیلی در یکی از مراکز خدمت کند و ممکن است تازه در سن ۴۰ سالگی بتواند به یک زندگی عادی دست پیدا کند بنابراین در این مدت احساس اسارت و بیگاری می کند که می تواند سبب خودکشی آن ها شود.

یکی از اشتباهات ساختاری نظام سلامت در کشور ما به سال ۱۳۶۵ برمی گردد در آن سال رشته های پزشکی از سایر رشته های دانشگاهی جدا شد و دانشگاه های علوم پزشکی در یک محیط بسته قرار گرفت فرصت تعامل با سایر رشته ها از بین رفت درحالی که امروز در دنیا به میان رشته ای ها خیلی اهمیت می دهند این اتفاق به ضرر آموزش پژوهش و نوآوری خلاقیت تمام شد. بدتر از این در همان طرح سال ۱۳۶۵ شبکه های بهداشت و درمان را در دانشگاه های علوم پزشکی ادغام کردند یعنی مدیریت دانشگاه ها دیگر فرصت نمی کنند که به مسائل آموزش و پژوهش و کیفیت بپردازند و برعکس درگیر مسائل اجرایی تا عمق روستاها می شوند این ادغام  برچه اساسی بود؟ کدام کشور چنین تجربه ای داشت؟ بهداری برای خودش کادر و شبکه داشت و تا اعماق روستاها کار می کرد لذا باید تقویت می شد نه اینکه به جای تقویت بهداری دانشگاه علوم پزشکی را به عنوان گوشت قربانی خرج همه کنند به همین دلیل رزیدنت ها به جای این که دانشجوی دوره تکمیلی باشد فقط مشغول درمان هستند درمان کشور روی دوش رزیدنت ها قرار دارد و دچار فرسودگی شغلی شده اند بنابراین ساختار نظام سلامت زمینه ساز است که مشکلات مضاعف شود.

شما درباره عوامل فردی و ساختاری گفتید نقش عوامل اجتماعی چیست؟

بعد از عوامل شخصی و ساختاری عامل سوم عوامل اجتماعی است ما در یک جامعه ای هستیم که اصطلاحاً موجی است از لحاظ سیاسی اجتماعی اقتصادی ناپیدار هستیم با نابرابری تبعیض فقر و آسیب های اجتماعی مواجه هستیم این وضعیت تاثیر خودش را بر روی پزشکان می گذارد.

از میان عواملی که گفتید مهمترین آن کدام است؟

براساس گفته هایی که بالاتر عنوان کردم مهمترین آن ساختار نظام سلامت است نظامی که برعکس همه دنیا و شاید فقط مانند کوبا پزشکی را از سایر علوم جدا می کند نقش موثری در بروز این حوادث دارد. آنچه اهمیت دارد انتخاب ورودی های رشته پزشکی است که باید دقیق انتخاب شود مثلاً در کشوری مانند کانادا دو سال از دوره عمومی برای این است که داوطلب برای رشته پزشکی استعداد یا علاقه دارد یا ندارد نه اینکه خانواده و جامعه تشویق بکند که پزشکی خوب است چراکه درآمد زا است پزشک شدن برای امرار معاش نیست فرد باید عاشق انسان و این رشته باشد  آیا سیستم ورودی دانشجوی ما این تفکیک را تشخیص می دهد؟ خیر اینطور نیست؛ من وزیر علوم بودم می دانم که کنکور چه ویژگی هایی دارد نمی تواند معلومات را ارزیابی کند همین اخیراً گفته شد که ۷۵ درصد رشته پزشکی دانشگاه تهران سهمیه ها هستند این ها بر چه اساسی آمدند پزشکی می خوانند با رتبه ۱۰۰ هزار وارد می شوند و رتبه دو رقمی نابغه و مستعد ما نمی تواند وارد دانشگاه شود یا اگرهم وارد شد ارضا نمی شود.

طرح اجباری و استثماری خدمت خارج از مرکز که دائم سخت تر هم شد خودش یک مشکل است مگر پزشک بیگار است انتظار می رود پزشک مدرن هم درمان کند هم آموزش بدهد هم مصلح اجتماعی باشد و از حقوق بیمار دفاع کند پزشک باید بتواند به بیمار آرامش بدهد نه اینکه خودش آنقدر ناآرام باشد که دست به خودکشی بزند آیا سیستم ما جوابگوی این خواسته ها است؟ خیر نیست.

سیستم تمام وقتی استاد در دنیا تجربه شده است بسیار سیستم مفیدی است و سلامت بیمار و آموزش دانشجو  را تضمین می کند اما الان خود استاد به دلیل مشکلاتی که دارد و چون چند جا مشغول به کار است عملاً پاره وقت در بیمارستان حضور دارد برعکس کسی که تمام وقت است دانشجو است دانشجویی که باید کار اصلی اش آموزش و پژوهش باشد نه درمان بیماری به همین دلیل رزیدنت ها  به جای این که دانشجوی دوره تکمیلی باشد فقط مشغول درمان هستند درمان کشور روی دوش رزیدنت ها قرار دارد و دچار فرسودگی شغلی شده اند بنابراین ساختار نظام سلامت زمینه ساز است که مشکلات مضاعف شود.

بنابراین اولین دلیل مشکلات را به ساختار نظام سلامت می دهم دومی را به محیط کاری می دهم که هماطور که گفتم خشونت آمیز و تحقیرآمیز است سومین عامل را عوامل اجتماعی می دانم همان غلبه خشونت بر عقلانیت و بی ثباتی اجتماعی و آخر هم همان ویژگی های فردی مجموعه این عوامل است که به یک تراژدی منجر می شود.

۲۳۳۲۳۳