نمونه رای طلاق به دلیل عسر و حرج و کراهت شدید

طلاق به دلیل عسر و حرج یا کراهت شدید، راهی قانونی برای رهایی از زندگی مشترکی است که ادامه آن واقعاً غیرممکن شده. این نوع طلاق به زن کمک می کند تا از شرایط طاقت فرسا نجات پیدا کند، حتی اگر همسرش راضی به طلاق نباشد. در چنین شرایطی، دادگاه با بررسی دقیق و مدارک و شواهد، به نفع زوجه رای صادر می کند.

زندگی مشترک، ستون اصلی جامعه است و قانون گذار همیشه سعی کرده از بنیان خانواده حمایت کند. اما گاهی اوقات شرایطی پیش می آید که ادامه این زندگی نه تنها غیرممکن، بلکه طاقت فرسا و پر از رنج می شود. در چنین موقعیت هایی، برای حفظ کرامت و سلامت روان افراد، راهکارهایی قانونی برای جدایی پیش بینی شده. طلاق به دلیل «عسر و حرج» و «کراهت شدید» دقیقاً همین جا به کار می آید. شاید اسمش کمی حقوقی و پیچیده به نظر برسد، اما در واقعیت، برای خانم هایی که در شرایط سخت گیر افتاده اند، دریچه ای رو به رهایی و آرامش است.

در این مقاله می خواهیم با هم قدم به قدم پیش برویم و ببینیم عسر و حرج و کراهت شدید در قانون ما یعنی چه، چطور می توانیم آن را در دادگاه ثابت کنیم و نمونه های واقعی از آرای دادگاه ها را با هم بررسی کنیم تا تصویر روشن تری از کل ماجرا پیدا کنید. فرقی نمی کند وکیل باشید، دانشجو باشید یا صرفاً درگیر یک پرونده طلاق هستید و به دنبال اطلاعات، این راهنما برای شما نوشته شده تا با آگاهی کامل تصمیم بگیرید و قدم بردارید.

بخش اول: مفاهیم حقوقی پایه در طلاق به درخواست زوجه

قبل از اینکه وارد جزئیات و پیچ و خم های دادگاه شویم، بهتر است ابتدا با دو مفهوم اصلی آشنا شویم که سنگ بنای این نوع طلاق هستند: عسر و حرج و کراهت شدید. این ها فقط کلمات حقوقی نیستند، بلکه بیانگر شرایطی واقعی و دشوار در زندگی هستند که قانون برایش راه حل گذاشته.

1.1. عسر و حرج چیست؟ (تعریف و مصادیق ماده 1130 قانون مدنی)

«عسر و حرج» در لغت به معنی سختی و مشقت زیاد است. در قانون مدنی ما، ماده ۱۱۳۰ به این موضوع می پردازد و می گوید: «در صورتی که دوام زوجیت برای زوجه موجب عسر و حرج باشد، وی می تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورت امتناع زوج، حاکم شرع با اذن ولی قهری زوج یا با اذن حاکم یا در صورت عدم دسترسی به ولی قهری، خود، اقدام به طلاق می کند.»

به زبان ساده تر، عسر و حرج یعنی زن در زندگی مشترک به وضعیتی دچار شده که ادامه دادن این زندگی برایش غیرقابل تحمل، مشقت بار و سخت شده است. این سختی باید به حدی باشد که عرفاً قابل تحمل نباشد. نکته مهم این است که تشخیص این موضوع بر عهده دادگاه است و قاضی با در نظر گرفتن تمام جوانب و شواهد، تصمیم می گیرد.

مصادیق قانونی و رایج عسر و حرج

قانون گذار در تبصره ماده ۱۱۳۰، چند مصداق بارز را برای عسر و حرج معرفی کرده، اما تاکید می کند که این ها فقط نمونه هستند و هر مورد دیگری که ادامه زندگی را برای زن سخت کند، می تواند به عنوان عسر و حرج در نظر گرفته شود. این مصادیق شامل موارد زیر می شوند:

• ترک زندگی مشترک توسط زوج: اگر شوهر بدون دلیل موجه حداقل ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب خانه را ترک کرده باشد و این غیبت ادامه داشته باشد.
• اعتیاد زوج: اگر شوهر به هر نوع مواد مخدر یا مشروبات الکلی اعتیاد مضر و خطرناکی داشته باشد که ادامه زندگی را برای زن سخت کرده و بعد از تعهد کتبی یا حکم دادگاه، در مدت مشخص ترک اعتیاد نکرده باشد.
• سوء رفتار و ضرب و شتم مستمر: اگر شوهر به صورت مداوم زن را کتک بزند، فحاشی کند یا سوءرفتار داشته باشد که قابل اثبات باشد (حداقل سه مورد اثبات شده).
• حبس زوج: اگر شوهر به حکم قطعی دادگاه به ۵ سال یا بیشتر زندان محکوم شده باشد.
• بیماری های صعب العلاج یا جنون زوج: اگر شوهر به بیماری های لاعلاج یا جنون دچار باشد که زندگی مشترک را غیرممکن کند.
• عدم پرداخت نفقه: اگر شوهر بدون دلیل موجه و با توانایی مالی از پرداخت نفقه خودداری کند.
• ازدواج مجدد زوج بدون رضایت زوجه: در صورتی که این موضوع در شروط ضمن عقد نکاح، حق طلاق را برای زوجه ایجاد کرده باشد.

علاوه بر این موارد، رویه قضایی نشان داده که مسائلی مثل عقیم بودن زوج، عدم توانایی جنسی، تهدید جانی، توهین های مکرر، عدم تمکین زوج، بی مسئولیتی مالی و اخلاقی، و هر وضعیتی که واقعاً زندگی را برای زن به جهنم تبدیل کند، می تواند در دسته عسر و حرج قرار گیرد. مهم این است که عسر و حرج با اختلافات زناشویی عادی فرق دارد؛ یک دعوای ساده یا اختلاف نظر جزئی، عسر و حرج نیست. این وضعیت باید «مشقت بار» و «غیرقابل تحمل» باشد. یادتان باشد مسئولیت اثبات عسر و حرج تمام و کمال بر عهده زوجه است. او باید با مدارک و شواهد کافی، دادگاه را قانع کند.

1.2. کراهت شدید از زوج: از دل زدگی تا طلاق خلع

«کراهت شدید» هم یکی دیگر از دلایلی است که می تواند زن را به سمت درخواست طلاق سوق دهد. این کلمه به معنای تنفر و انزجار عمیق زن از شوهرش است. اینجا صحبت از یک عدم علاقه ساده نیست، بلکه حس ناخوشایندی است که ادامه زندگی را عملاً ناممکن می کند. این کراهت می تواند ریشه های مختلفی داشته باشد: از سوء رفتار شوهر گرفته تا عدم تفاهم شدید اخلاقی و شخصیتی که زندگی را به بن بست کشانده.

اما یک نکته کلیدی اینجاست: کراهت شدید به تنهایی، دلیلی مستقل برای طلاق به حساب نمی آید. قانون گذار ما به دنبال حفظ کیان خانواده است و صرف اینکه زن از شوهرش بدش بیاید، برای صدور حکم طلاق کافی نیست. اینجاست که پای «عسر و حرج» به میان می آید. کراهت شدید وقتی منجر به طلاق می شود که به حدی باشد که برای زوجه عسر و حرج ایجاد کند. یعنی این تنفر به قدری عمیق و آزاردهنده است که ادامه زندگی را برای زن، مشقت بار و غیرقابل تحمل می کند.

یکی از قوی ترین و رایج ترین نشانه ها برای اثبات کراهت شدید و تبدیل آن به عسر و حرج در دادگاه، «بذل حقوق مالی» است. بذل یعنی بخشیدن. وقتی زن از شوهرش به قدری متنفر باشد که حتی حاضر شود از مهریه، نفقه، اجرت المثل یا سایر حقوق مالی خودش بگذرد تا فقط از این زندگی رها شود، دادگاه این بذل را نشانه روشنی از کراهت شدید و عسر و حرج می بیند. به همین دلیل است که بیشتر طلاق هایی که بر پایه کراهت شدید هستند، از نوع «طلاق خلع» صادر می شوند.

کراهت شدید به تنهایی برای طلاق کافی نیست؛ بلکه باید منجر به عسر و حرج زوجه شود که بذل حقوق مالی، قوی ترین نشانه آن در دادگاه است.

طلاق خلع چیست؟
طلاق خلع، نوعی طلاق بائن است. طلاق بائن یعنی بعد از طلاق، شوهر دیگر حق رجوع به زن را در دوران عده ندارد (مگر در موارد خاص). در طلاق خلع، زن به دلیل کراهتی که از شوهرش دارد، در ازای چیزی (معمولاً مهریه یا بخشی از آن) از شوهرش جدا می شود. این «چیز» را «فدیه» می نامند. اگر زن تمام مهریه خود را ببخشد یا حتی بیشتر از مهریه (مثلاً مهریه و نفقه) به شوهرش بدهد، طلاق از نوع خلع بائن خواهد بود. تفاوت طلاق خلع با «طلاق مبارات» در میزان کراهت و فدیه است. در طلاق مبارات، کراهت دوطرفه است و فدیه نباید بیشتر از مهریه باشد، اما در خلع کراهت از جانب زوجه است و فدیه می تواند حتی بیشتر از مهریه باشد.

بخش دوم: گام به گام در مسیر دادگاه: مدارک، شواهد و مراحل دادرسی

حالا که با مفاهیم اصلی آشنا شدیم، وقت آن رسیده که ببینیم چطور می توانیم این ادعاها را در دادگاه ثابت کنیم. دادگاه صرفاً با ادعا، حکم نمی دهد؛ به مدارک و شواهد محکمه پسند نیاز دارد. این بخش به شما کمک می کند تا بدانید چه چیزهایی را باید جمع آوری کنید و چه مسیری در پیش دارید.

2.1. جمع آوری ادله: از شهادت شهود تا گزارش پزشکی قانونی

برای اثبات عسر و حرج یا کراهت شدید، باید مثل یک کارآگاه عمل کنید و هر مدرکی که به تقویت پرونده شما کمک می کند را جمع آوری کنید. این مدارک می توانند بسیار متنوع باشند:

اسناد و مدارک قانونی پایه:

• سند ازدواج: اصل یا کپی مصدق آن.
• شناسنامه و کارت ملی: زوجین.

مدارک اثبات مصادیق عسر و حرج:

• گواهی پزشکی قانونی: اگر ضرب و شتم، آسیب جسمی یا روحی (مثلاً به دلیل تهدیدات) وجود داشته، گواهی پزشکی قانونی حرف اول را می زند.
• رای دادگاه های کیفری: اگر شوهر به دلیل فحاشی، ضرب و شتم، تهدید، یا هر جرم دیگری علیه شما محکوم شده، رای آن دادگاه مدرک بسیار قوی است.
• گواهی عدم پرداخت نفقه: می توانید از طریق دادگاه خانواده گواهی عدم پرداخت نفقه را بگیرید.
• گزارشات و احکام مربوط به اعتیاد زوج: اگر شوهر اعتیاد دارد، مدارکی مانند گزارش کلانتری، کمپ ترک اعتیاد، یا هر حکم قضایی مرتبط، کمک کننده است.
• مدارک مربوط به ترک زندگی مشترک: اگر شوهر منزل مشترک را ترک کرده، اظهارنامه رسمی مبنی بر دعوت به تمکین و عدم حضور او، یا شهادت شهود می تواند مفید باشد.
• نامه های روانپزشک یا روانشناس: اگر مشکلات روحی و روانی ناشی از زندگی مشترک دارید، گواهی متخصص مربوطه می تواند به دادگاه نشان دهد که ادامه زندگی برای شما چه فشاری دارد.
• استشهادیه محلی و شهادت شهود: همسایگان، دوستان نزدیک، یا خانواده که از سوءمعاشرت، آبروریزی، اعتیاد، یا سایر مشکلات زندگی شما آگاهی دارند، می توانند به نفع شما شهادت دهند.
• پیامک ها، مکاتبات و سایر شواهد الکترونیکی: پیامک های تهدیدآمیز، ایمیل ها، یا مکالمات ضبط شده (با رعایت قوانین مربوط به شنود و افشای مکالمات) می توانند به عنوان مدرک در دادگاه مورد بررسی قرار گیرند. (البته باید توسط کارشناس تأیید شوند.)

مدارک اثبات کراهت شدید:

• اعلام صریح کراهت: در دادخواست، در جلسات دادگاه و نزد داوران، باید به صراحت اعلام کنید که کراهت شدیدی از همسرتان دارید.
• پیشنهاد بذل حقوق مالی: قوی ترین نشانه کراهت شدید، پیشنهاد بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه، نفقه، اجرت المثل و سایر حقوق مالی است. این نشان می دهد که شما آنقدر از همسرتان متنفر هستید که حاضرید از پول خود بگذرید تا از او جدا شوید.

2.2. فرآیند دادرسی: از دادخواست تا اجرای صیغه طلاق

مسیر دادرسی طلاق به درخواست زوجه به دلیل عسر و حرج یا کراهت شدید، یک فرآیند مرحله به مرحله است که نیاز به دقت و صبر دارد.

1. مرحله 1: تنظیم دادخواست طلاق:

   شروع کار با تنظیم یک دادخواست دقیق و کامل در دفاتر خدمات قضایی است. در این دادخواست باید تمام دلایل و مستندات خود را به وضوح بیان کنید. هرچه دلایل شما روشن تر و با مدارک قوی تر همراه باشد، شانس موفقیت شما بیشتر است. نوشتن اینکه عسر و حرج دارم کافی نیست؛ باید دقیقاً بگویید چرا و چه مدارکی دارید.

2. مرحله 2: ارجاع به داوری:

   پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه دادگاه خانواده ارجاع می شود. دادگاه در اولین قدم، زوجین را به داوری ارجاع می دهد. داوران (معمولاً یک نفر از بستگان هر یک از زوجین یا افراد مورد اعتماد دادگاه) سعی می کنند بین زن و شوهر صلح و سازش برقرار کنند. اگر سازشی حاصل نشود، داوران گزارش خود را مبنی بر عدم امکان سازش و مصلحت طلاق به دادگاه ارائه می دهند. این مرحله برای قاضی مهم است تا مطمئن شود تمامی تلاش ها برای حفظ زندگی مشترک انجام شده است.

3. مرحله 3: جلسات دادگاه:

   بعد از مرحله داوری، جلسات دادگاه برگزار می شود. در این جلسات، شما باید ادله خود را ارائه دهید و در صورت لزوم، شهود را معرفی کنید تا شهادت دهند. وکیل متخصص در این مرحله نقش بسیار مهمی دارد، چرا که می تواند دفاعیات شما را به بهترین شکل ارائه دهد و با تسلط بر قوانین، از حقوق شما دفاع کند.

4. مرحله 4: صدور رأی بدوی:

   پس از بررسی مدارک، شنیدن شهادت شهود، و گوش دادن به دفاعیات طرفین، دادگاه رای بدوی خود را صادر می کند. در این رای، نوع طلاق (مثلاً خلع بائن نوبت اول)، وضعیت حضانت فرزندان (در صورت وجود)، و حقوق مالی زوجه (مهریه، نفقه، اجرت المثل و…) تعیین می شود.

5. مرحله 5: تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی:

   رای بدوی ممکن است مورد اعتراض یکی از طرفین قرار گیرد. برای این کار، ۲۰ روز پس از ابلاغ رای، مهلت تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان وجود دارد. اگر یکی از طرفین به رای دادگاه تجدیدنظر هم اعتراض داشته باشد، می تواند ظرف ۲۰ روز دیگر، درخواست فرجام خواهی در دیوان عالی کشور را مطرح کند.

6. مرحله 6: اجرای صیغه طلاق و ثبت آن:

   پس از قطعی شدن رای طلاق (یعنی بعد از اتمام مهلت های تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی یا تایید رای در مراحل بالاتر)، طرفین باید با مراجعه به یکی از دفاتر رسمی طلاق، صیغه طلاق را جاری و آن را ثبت کنند. اگر شوهر از حضور در دفترخانه امتناع کند، دادگاه نمایندگی اجرای صیغه طلاق را به سردفتر مربوطه می دهد و طلاق بدون حضور زوج هم ثبت خواهد شد. مدت اعتبار حکم طلاق ۶ ماه از تاریخ قطعی شدن آن است.

مدت زمان تقریبی برای این نوع پرونده ها بسته به پیچیدگی پرونده، همکاری زوجین، تعداد جلسات دادگاه و مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی متفاوت است و می تواند از چند ماه تا حتی چند سال به طول بینجامد.

بخش سوم: تحلیل آراء قضایی: نمونه رای طلاق به دلیل عسر و حرج و کراهت شدید

همانطور که دیدیم، اثبات عسر و حرج یا کراهت شدید کار آسانی نیست و نیاز به دلیل و مدرک قوی دارد. برای اینکه بهتر متوجه شوید دادگاه ها چطور به این پرونده ها رسیدگی می کنند، بیایید دو نمونه رای واقعی را با هم بررسی و تحلیل کنیم. این تحلیل ها به شما کمک می کنند تا نگاهی عمیق تر به رویه قضایی داشته باشید.

4.1. نمونه رای اول: طلاق به دلیل عسر و حرج ناشی از سوءمعاشرت و فحاشی

در این بخش، به بررسی رای دادگاهی می پردازیم که در آن زوجه به دلیل عسر و حرج ناشی از سوءمعاشرت و فحاشی زوج، موفق به اخذ حکم طلاق شده است. این پرونده نشان می دهد که حتی بدون شواهد فیزیکی ضرب و شتم، سوءرفتار کلامی و دائمی می تواند از مصادیق عسر و حرج محسوب شود.

خلاصه جریان پرونده:

خانم «ط.ت» دادخواستی علیه همسرش «آقای م.م.نژاد» با خواسته طلاق به دلیل عسر و حرج و کراهت شدید تقدیم دادگاه می کند. ایشان در دادخواست و جلسات دادگاه، مدعی می شود که زندگی مشترک به دلیل سوءمعاشرت و فحاشی های مکرر زوج برای او غیرقابل تحمل شده است. همچنین اشاره می کند که با وجود اینکه رابطه زوجیت برقرار است، اما ادامه زندگی با مشقت همراه است.

مدارک و شواهد ارائه شده:

زوجه برای اثبات ادعاهای خود، علاوه بر سند ازدواج و مدارک هویتی، مدارک زیر را به دادگاه ارائه می دهد:

• دادنامه کیفری: ارائه یک دادنامه کیفری که در آن، زوج به دلیل فحاشی علیه زوجه محکوم شده است. این مدرک، اثبات کننده سوءرفتار کلامی زوج است.
• استعلامات واصله: احتمالاً استعلام از مراجع دیگر یا سوابق خاصی که سوء رفتار زوج را تایید می کند.
• گواهی گواهان (شهادت شهود): ارائه استشهادیه محلی و شهادت شاهدان عینی که از فحاشی ها و سوءمعاشرت زوج مطلع بوده اند. این شهادات، وزن قابل توجهی به پرونده زوجه می دهد.

استدلال دادگاه:

دادگاه با بررسی دقیق محتویات پرونده، دادخواست تقدیمی، مدارک ابرازی خواهان (به خصوص دادنامه کیفری مربوط به فحاشی و شهادت شهود)، و عدم ارائه دفاع موثر از سوی زوج، دعوی زوجه را وارد و محق تشخیص می دهد. دادگاه استدلال می کند که:

• عسر و حرج وضعیتی است که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن برای وی مشکل باشد.
• عدم تفاهم اخلاقی و سوءمعاشرت (مانند فحاشی) یک حالت روحی-روانی منفی را برای زوجه ایجاد می کند که ادامه زندگی را برایش سخت می کند.
• مدارک ارائه شده توسط زوجه به وضوح نشان می دهد که او در وضعیت عسر و حرج قرار دارد.

مفاد حکم:

دادگاه با استناد به مواد ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی و مواد ۲۶، ۲۷، ۲۹، ۳۲ و ۳۳ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱، زوج را ملزم می کند تا با مراجعه به یکی از دفاتر طلاق، نسبت به اجرای صیغه طلاق اقدام نماید.

• نوع طلاق: خلع نوبت اول. (این نشان می دهد که زوجه احتمالاً به دلیل کراهت شدید، بذل هم انجام داده است).
• حقوق مالی: کل مهریه زوجه ۶۷۰ عدد سکه تمام بهار آزادی بوده که زوجه ۶۰۰ عدد آن را در قبال طلاق به جهت کراهت شدید به زوج بذل کرده است و الباقی (۷۰ سکه) بر عهده زوج باقی است. زوجه ادعایی راجع به نفقه و اجرت المثل نداشته و جهیزیه نیز مسترد شده است.
• حضانت فرزندان: زوجین یک دختر ۵ ساله دارند که حضانت وی تا ۷ سالگی با مادر تعیین شده است.
• مدت اعتبار حکم: شش ماه پس از تاریخ ابلاغ رای فرجام خواهی یا انقضای مهلت فرجام خواهی.
• نمایندگی سردفتر: در صورت امتناع زوج از اجرای صیغه طلاق، نمایندگی سردفتر تجویز می گردد.

تحلیل حقوقی و نکات کلیدی از رأی:

این رای نشان می دهد که حتی بدون وجود آسیب های فیزیکی، سوءرفتار مداوم و کلامی (مثل فحاشی) می تواند به عنوان مصداق عسر و حرج در دادگاه پذیرفته شود، به شرطی که به خوبی اثبات شود.

• اهمیت مدارک قوی: ارائه دادنامه کیفری محکومیت زوج به دلیل فحاشی، یک سند بسیار قوی برای اثبات سوءمعاشرت است که دادگاه به آن استناد کرده.
• نقش شهادت شهود: گواهی گواهان، به عنوان مکمل مدارک کتبی، در اثبات عسر و حرج و نشان دادن ابعاد مشقت بار زندگی بسیار موثر است.
• ترکیب عسر و حرج و کراهت: این پرونده نمونه ای از تلفیق عسر و حرج و کراهت شدید است که به بذل بخش بزرگی از مهریه توسط زوجه منجر شده و دادگاه با احراز کراهت شدید، طلاق را از نوع خلع صادر کرده است.
• اهمیت دفاع زوج: عدم ارائه دفاع موثر از سوی زوج، به نفع زوجه تمام شده و قاضی را در تصمیم گیری برای احراز عسر و حرج، راحت تر کرده است.

4.2. نمونه رای دوم: طلاق به دلیل کراهت شدید منجر به عسر و حرج و بذل حقوق مالی

این نمونه رای، یکی از کلاسیک ترین موارد طلاق به دلیل کراهت شدید زوجه است که در آن، بذل حقوق مالی، نقش محوری در احراز عسر و حرج ایفا می کند.

خلاصه جریان پرونده:

خانم «س.ف» با ارائه دادخواستی، خواستار صدور گواهی عدم امکان سازش (طلاق) به جهت عسر و حرج و کراهت شدید از همسرش «آقای ص.ج» می شود. او توضیح می دهد که حدود ۵ سال است از همسرش جدا زندگی می کند و مفارقت جسمانی و عاطفی کامل بین آن ها وجود دارد. زوجه تمایلی به ادامه زندگی مشترک ندارد و به دلیل کراهت شدید، حاضر است مهریه خود را در قبال طلاق ببخشد.

مدارک و شواهد ارائه شده:

در این پرونده، تمرکز اصلی بر موارد زیر است:

• اعلام کراهت شدید: زوجه به صراحت در دادخواست و در تمام جلسات دادگاه اعلام می کند که از همسرش کراهت شدید دارد و حتی از او «بدم می آید». او تأکید می کند که حاضر به زندگی با شوهرش نیست، «حتی اگر صد سال طول بکشد».
• مفارقت جسمانی چندین ساله: اثبات جدا زندگی کردن زوجین به مدت ۵ سال، نشانه ای از عدم تفاهم عمیق و سردی روابط است.
• پیشنهاد بذل کلیه حقوق مالی: زوجه اعلام می کند که ۶۳ میلیون تومان مهریه از زوج دریافت کرده و حاضر است این مبلغ را بازگرداند. همچنین اعلام می کند که حاضر است نفقه گذشته و حال، اجرت المثل و حتی جهیزیه را هم بذل کند تا طلاق بگیرد. این بذل جامع حقوق مالی، قوی ترین دلیل او برای اثبات کراهت شدید و عسر و حرجش است.
• گزارش داوری: داوران نیز عدم توفیق در صلح و سازش و مصلحت طلاق را تایید می کنند.
• ادعاهای زوج: زوج در دفاع از خود، اشاره می کند که از زمان قطع شدن پایش در تصادف، همسرش از او کراهت پیدا کرده و حاضر به طلاق نیست.

استدلال دادگاه (بدوی، تجدیدنظر و دیوان عالی):

ابتدا، شعبه بدوی دادگاه عمومی حقوقی شیراز، صرف کراهت زن از شوهر را عسر و حرج مورد نظر قانون گذار ندانسته و دعوی را رد می کند و حکم به بطلان می دهد.

اما با تجدیدنظرخواهی زوجه، شعبه تجدیدنظر استان فارس، رای دادگاه بدوی را نقض می کند. دادگاه تجدیدنظر با توجه به:

• کراهت شدید زوجه از زوج.
• حاضر شدن زوجه به بذل کامل حقوق مالی (بازگرداندن مهریه دریافتی، بذل اجرت المثل، جهیزیه و نفقه گذشته و حال).
• مفارقت جسمانی چندین ساله.
• عدم نتیجه گیری تلاش داوران برای صلح و سازش.
• و حتی اعتراف زوج که زوجه از زمان قطع شدن پای او کراهت پیدا کرده.

این عوامل را احراز کننده عسر و حرج تجدیدنظرخواه می داند و با استناد به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی و ماده ۳۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، حکم به طلاق از نوع بائن صادر می کند.

پس از فرجام خواهی زوج، شعبه پنجم دیوان عالی کشور نیز رای دادگاه تجدیدنظر را تأیید و ابرام می کند. دیوان عالی با توجه به مندرجات پرونده و احراز وقوع زوجه در عسر و حرج توسط دادگاه تجدیدنظر «به لحاظ بذل تمامی حقوق زوجه»، این رای را منطبق با موازین قانونی و شرعی می داند.

مفاد حکم:

رای قطعی، حکم به طلاق زوجه از نوع بائن صادر می کند. زوجه ملزم به ارائه گواهی پزشکی ذیصلاح راجع به وجود یا عدم جنین است. همچنین نمایندگی اجرای صیغه طلاق به سردفتر اعطا می شود در صورت امتناع زوج و زوجه باید مهریه دریافتی را به زوج مسترد کند.

تحلیل حقوقی و نکات کلیدی از رأی:

این رای یک درس بزرگ برای پرونده های طلاق به دلیل کراهت شدید است:

• نقش حیاتی بذل تمامی حقوق مالی: در این پرونده، بذل مهریه دریافتی و سایر حقوق مالی، شاه کلید احراز کراهت شدید و تبدیل آن به عسر و حرج بوده است. دادگاه بدوی بدون این بذل، صرف کراهت را کافی ندانسته بود.
• تفاوت رویکرد دادگاه ها: می بینیم که ممکن است دادگاه بدوی در ابتدا دعوی را رد کند، اما با تجدیدنظرخواهی و ارائه شواهد قوی تر (مانند تأکید بر بذل کامل حقوق)، دادگاه های بالاتر رای را تغییر دهند.
• اهمیت کراهت عمیق: این پرونده نشان می دهد که کراهت زوجه باید به قدری عمیق باشد که او را حاضر به فداکاری مالی زیادی کند تا از زندگی مشترک رها شود.

4.3. نقد و بررسی کلی رویه قضایی در پرونده های عسر و حرج و کراهت شدید

پرونده های طلاق به دلیل عسر و حرج و کراهت شدید، پیچیدگی های خاص خودشان را دارند. از یک طرف، قانون گذار سعی دارد راهی برای رهایی زن از زندگی مشقت بار فراهم کند، و از طرف دیگر، به حفظ کیان خانواده هم اهمیت می دهد. همین توازن، باعث می شود رویکرد دادگاه ها در این زمینه، ظریف و نیازمند بررسی دقیق باشد.

یکی از چالش های اصلی، اثبات «مشقت بار» بودن زندگی است. آنچه برای یک نفر عسر و حرج محسوب می شود، ممکن است از نظر دیگری این گونه نباشد. اینجا نقش قاضی در تفسیر عرف و درک شرایط زندگی زوجین بسیار پررنگ می شود. بنابراین، یکپارچگی و قدرت ادله ای که زوجه ارائه می دهد، حرف اول را می زند. هرچه مدارک (مثل رای کیفری، گواهی پزشکی قانونی، شهادت شهود) مستندتر و هماهنگ تر باشند، احتمال موفقیت بیشتر است.

در مورد کراهت شدید، رویه قضایی تقریباً یکسان است: صرف تنفر کافی نیست؛ باید به عسر و حرج منجر شود. و بهترین راه اثبات این تبدیل، بذل تمامی یا بخش قابل توجهی از حقوق مالی است. این نشان می دهد که زن برای رهایی از این تنفر، حاضر به فداکاری است. البته تفسیرهای مختلفی هم وجود دارد؛ برخی دادگاه ها ممکن است سخت گیرتر باشند و به جز بذل، شواهد دیگری از عسر و حرج را نیز مطالبه کنند. به همین دلیل، کمک گرفتن از وکیل متخصص در این پرونده ها، نه تنها توصیه، بلکه یک ضرورت است. او با تجربه و دانش خود، می تواند بهترین استراتژی را برای اثبات ادعای شما به کار گیرد.

بخش چهارم: پرسش های متداول

در این بخش، به برخی از سوالات پرتکرار و مهمی که ممکن است درباره طلاق به دلیل عسر و حرج و کراهت شدید پیش بیاید، پاسخ می دهیم.

آیا صرف عدم علاقه و میل به جدایی، برای طلاق کافی است؟

خیر، صرف عدم علاقه و میل به جدایی، به تنهایی دلیلی برای طلاق به درخواست زوجه محسوب نمی شود. قانون گذار برای طلاق به درخواست زن، شرایط مشخصی از جمله عسر و حرج یا کراهت شدید (که به عسر و حرج منجر شود) را در نظر گرفته است. عدم علاقه باید به حدی باشد که زندگی را برای زوجه به یک مشقت غیرقابل تحمل تبدیل کند تا دادگاه بتواند حکم طلاق را صادر کند.

اگر زوج در دادگاه حاضر نشود، چه اتفاقی می افتد؟

عدم حضور زوج در دادگاه، مانع رسیدگی و صدور حکم نمی شود. دادگاه پس از احراز صحت ابلاغ اوراق قضایی به زوج، غیاباً به پرونده رسیدگی کرده و می تواند رای صادر کند. اگر حکم طلاق غیابی صادر شود، زوج می تواند نسبت به آن اعتراض کند. در نهایت، حتی با عدم حضور زوج، پس از قطعیت حکم، صیغه طلاق با نمایندگی سردفتر اجرا و ثبت خواهد شد.

مدت اعتبار حکم طلاق چقدر است؟

مدت اعتبار حکم قطعی طلاق، ۶ ماه از تاریخ ابلاغ رای فرجام خواهی یا انقضای مهلت های قانونی تجدیدنظر و فرجام خواهی است. یعنی زوجین ۶ ماه فرصت دارند تا به دفترخانه طلاق مراجعه کرده و صیغه طلاق را جاری و ثبت کنند. اگر در این مدت اقدام نکنند، حکم طلاق از اعتبار ساقط می شود و زوجه باید مجدداً دادخواست طلاق دهد.

آیا زوجه پس از بذل مهریه می تواند به آن رجوع کند؟ در چه صورتی؟

بله، در طلاق خلع، زوجه تا پایان مدت عده می تواند به آنچه بذل کرده (فدیه) رجوع کند. در این صورت، طلاق از نوع بائن به رجعی تبدیل می شود و زوج می تواند در مدت عده به زوجه رجوع کند. البته اگر طلاق بائن باشد و زن بعد از عده رجوع کند، این رجوع دیگر اعتبار ندارد. رجوع به فدیه باید کتبی و رسمی باشد.

نقش وکیل متخصص در این پرونده ها چیست؟

وکیل متخصص طلاق، نقش حیاتی در پرونده های عسر و حرج و کراهت شدید دارد. او با تسلط بر قوانین و رویه قضایی، می تواند بهترین استراتژی را برای پرونده شما تدوین کند، در جمع آوری مدارک و شواهد به شما کمک کند، دادخواست را به بهترین نحو تنظیم نماید، در جلسات دادگاه از حقوق شما دفاع کند و مراحل دادرسی را به درستی پیش ببرد. حضور یک وکیل مجرب می تواند شانس موفقیت شما را به طرز چشمگیری افزایش دهد.

آیا طلاق عسر و حرج می تواند منجر به طلاق بائن شود؟

بله، طلاق به دلیل عسر و حرج، چه با بذل مهریه همراه باشد (که در این صورت خلع بائن می شود) و چه صرفاً به دلیل عسر و حرج احراز شده توسط دادگاه باشد، معمولاً به صورت طلاق بائن (غیررجعی) صادر می شود. این بدان معناست که زوج حق رجوع به زوجه در ایام عده را ندارد.

نتیجه گیری: نگاهی به آینده و راهکارهای پیش رو

در این مقاله سعی کردیم تا حد امکان، تمام جنبه های طلاق به دلیل عسر و حرج و کراهت شدید را برای شما روشن کنیم. دیدیم که این مسیر، پیچیدگی ها و ظرافت های خاص خود را دارد و تنها با ادعای شفاهی نمی توان به نتیجه رسید. جمع آوری مدارک مستند و قوی، آگاهی از مراحل دادرسی و تحلیل درست رویه قضایی، کلید موفقیت در این پرونده هاست.

به خاطر داشته باشید که قانون، از افرادی که در شرایط مشقت بار قرار گرفته اند حمایت می کند، اما اثبات این مشقت بر عهده خود شماست. بنابراین، در چنین شرایطی، بهترین و عاقلانه ترین راه، مشورت و همراهی با یک وکیل متخصص و مجرب در امور خانواده است. وکیل شما می تواند با دانش حقوقی خود، بهترین راهنما و پشتیبان برای شما باشد تا بتوانید این دوران سخت را با آرامش و اطمینان بیشتری پشت سر بگذارید و به حق خود برسید.

اگر درگیر چنین مسائلی هستید یا سوالات بیشتری در ذهن دارید، حتماً با یک مشاور حقوقی متخصص تماس بگیرید. آینده شما ارزشمند است و باید با آگاهی و قدرت برای آن تصمیم بگیرید.