نقش بازی های فکری در بهبود عملکرد مغز

بازی های فکری به طور بالقوه می توانند جنبه های خاصی از عملکرد شناختی مغز را بهبود بخشند اما میزان و گستردگی این بهبود همچنان موضوع بحث و پژوهش در جامعه علمی است. شواهد نشان می دهد که انجام منظم بازی های فکری می تواند مهارت های خاصی را که مستقیماً در بازی تمرین می شوند (مانند حافظه کاری یا سرعت پردازش در بازی های خاص) تقویت کند. این پدیده که به عنوان “انتقال نزدیک” (Near Transfer) شناخته می شود در برخی مطالعات به اثبات رسیده است. با این حال شواهد مبنی بر “انتقال دور” (Far Transfer) – یعنی بهبود توانایی های شناختی عمومی تر یا بهبود عملکرد در فعالیت های روزمره که مستقیماً با بازی مرتبط نیستند – محدودتر و بحث برانگیزتر است.

اثربخشی این بازی ها به عوامل متعددی از جمله نوع بازی مدت زمان و شدت تمرین سن و وضعیت شناختی اولیه فرد بستگی دارد. برخی تحقیقات نشان دهنده فوایدی برای سالمندان یا افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف (MCI) هستند در حالی که نتایج در بزرگسالان جوان و سالم کمتر قطعی است. در نهایت در حالی که بازی های فکری می توانند بخشی از یک سبک زندگی سالم برای مغز باشند نباید آن ها را به عنوان یک راه حل جادویی برای جلوگیری از زوال شناختی یا افزایش چشمگیر هوش در نظر گرفت.

تعریف و معرفی علمی موضوع : بازی های فکری و عملکرد مغز

بازی های فکری که گاهی به عنوان بازی های ذهنی یا تمرینات مغزی نیز شناخته می شوند فعالیت ها یا وظایفی هستند که برای به چالش کشیدن و تحریک توانایی های شناختی مغز طراحی شده اند. این بازی ها طیف وسیعی از فعالیت ها را شامل می شوند از بازی های سنتی مانند شطرنج سودوکو و جدول کلمات متقاطع گرفته تا بازی های دیجیتال و برنامه های کامپیوتری تخصصی که برای هدف قرار دادن عملکردهای شناختی خاصی مانند حافظه توجه سرعت پردازش منطق حل مسئله و عملکردهای اجرایی (مانند برنامه ریزی و انعطاف پذیری شناختی) توسعه یافته اند.

عملکرد مغز یا عملکرد شناختی به مجموعه ای از فرآیندهای ذهنی اشاره دارد که به ما امکان می دهند اطلاعات را دریافت پردازش ذخیره و استفاده کنیم. این عملکردها شامل موارد زیر می شوند :

• حافظه : توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات (حافظه کوتاه مدت بلندمدت کاری کلامی تصویری).
• توجه : توانایی تمرکز بر روی محرک های خاص و نادیده گرفتن محرک های نامربوط (توجه پایدار انتخابی تقسیم شده).
• عملکردهای اجرایی : مهارت های سطح بالا که رفتار را کنترل و هدایت می کنند (برنامه ریزی سازماندهی حل مسئله تصمیم گیری بازداری پاسخ انعطاف پذیری شناختی).
• سرعت پردازش : سرعت انجام وظایف شناختی ساده.
• زبان : توانایی درک و تولید گفتار و نوشتار.
• ادراک دیداری-فضایی : توانایی درک و تفسیر اطلاعات بصری و روابط فضایی.

مبنای علمی اصلی که از نقش بالقوه بازی های فکری در بهبود عملکرد مغز حمایت می کند مفهوم نوروپلاستیسیتی یا انعطاف پذیری عصبی است. نوروپلاستیسیتی به توانایی ذاتی مغز برای تغییر ساختار و عملکرد خود در پاسخ به تجربیات یادگیری و تحریکات محیطی اشاره دارد. این تغییرات می تواند شامل ایجاد اتصالات سیناپسی جدید تقویت یا تضعیف اتصالات موجود و حتی در برخی موارد تولید نورون های جدید (نوروژنز) باشد. بازی های فکری با ارائه چالش های جدید و نیازمند تلاش ذهنی می توانند محرک هایی برای این فرآیندهای پلاستیک باشند.

علائم و نشانه های مرتبط با عملکرد شناختی و تأثیر بازی های فکری

بازی های فکری به خودی خود یک بیماری یا اختلال نیستند بلکه ابزاری هستند که ممکن است برای بهبود یا حفظ عملکردهای شناختی به کار روند. بنابراین به جای “علائم و نشانه های بازی فکری” بهتر است به علائم و نشانه هایی بپردازیم که ممکن است افراد را به استفاده از این بازی ها ترغیب کند یا اثرات قابل مشاهده ای که این بازی ها ممکن است بر توانایی های ذهنی داشته باشند.

نشانه هایی که ممکن است افراد را به سمت بازی های فکری سوق دهد :

• احساس کاهش حافظه : فراموشی های مکرر دشواری در به خاطر سپردن اطلاعات جدید گم کردن وسایل.
• کاهش تمرکز : دشواری در حفظ توجه هنگام مطالعه مکالمه یا انجام کارها حواس پرتی آسان.
• کاهش سرعت تفکر : احساس کندی در پردازش اطلاعات یا پاسخ به سؤالات.
• مشکل در حل مسئله : دشواری در یافتن راه حل برای مشکلات روزمره یا برنامه ریزی.
• نگرانی در مورد زوال شناختی مرتبط با افزایش سن : تمایل به انجام اقدامات پیشگیرانه برای حفظ سلامت مغز.
• دوره نقاهت پس از آسیب مغزی یا سکته : نیاز به ابزارهایی برای توانبخشی شناختی.

اثرات بالقوه قابل مشاهده (نشانه ها) پس از انجام بازی های فکری :

• بهبود در مهارت های خاص تمرین شده : افزایش امتیاز یا سرعت در خود بازی های فکری. این رایج ترین و اثبات شده ترین اثر است (انتقال نزدیک).
• بهبود جزئی در حافظه کاری : توانایی بهتر در نگهداری و دستکاری موقت اطلاعات در ذهن.
• افزایش سرعت پردازش : توانایی سریع تر در انجام وظایف ذهنی ساده و واکنش به محرک ها.
• بهبود نسبی در توجه و تمرکز : توانایی بهتر برای تمرکز بر روی یک کار خاص برای مدت طولانی تر (در برخی مطالعات مشاهده شده).
• افزایش اعتماد به نفس شناختی : احساس بهتر نسبت به توانایی های ذهنی خود.
• کاهش علائم افسردگی و اضطراب (در برخی جمعیت ها) : برخی مطالعات نشان داده اند که درگیر شدن در فعالیت های ذهنی می تواند به بهبود خلق و خو کمک کند به ویژه در سالمندان.
• احساس شادابی و سرگرمی : بازی های فکری می توانند لذت بخش باشند و به کاهش استرس کمک کنند.

مهم است تأکید شود که این اثرات به ویژه بهبودهای شناختی عمومی (انتقال دور) همیشه قطعی نیستند و شدت آن ها می تواند بین افراد و بسته به نوع بازی متفاوت باشد. شواهد علمی در مورد تعمیم این بهبودها به زندگی روزمره همچنان محدود است.

روش های سنجش علمی و پزشکی تغییرات شناختی ناشی از بازی های فکری

برای ارزیابی اثربخشی بازی های فکری بر عملکرد مغز محققان و متخصصان بالینی از مجموعه ای از روش های علمی و پزشکی استفاده می کنند تا تغییرات در توانایی های شناختی را قبل حین و بعد از دوره تمرین با بازی های فکری اندازه گیری کنند. این روش ها به تعیین اینکه آیا بهبودهای مشاهده شده واقعی معنادار و قابل تعمیم هستند یا خیر کمک می کنند.

۱. آزمون های عصب-روان شناختی (Neuropsychological Tests) :
این آزمون ها ابزارهای استاندارد شده ای هستند که برای ارزیابی دقیق جنبه های مختلف عملکرد شناختی طراحی شده اند. نمونه هایی از این آزمون ها عبارتند از :

• آزمون های حافظه : مانند فهرست یادگیری کلامی کالیفرنیا (CVLT) آزمون حافظه وکسلر (WMS) برای ارزیابی حافظه کلامی تصویری کوتاه مدت و بلندمدت.
• آزمون های توجه و تمرکز : مانند آزمون عملکرد پیوسته (CPT) آزمون دنباله سازی (Trail Making Test – Part A) برای سنجش توجه پایدار و سرعت پردازش.
• آزمون های عملکردهای اجرایی : مانند آزمون دسته بندی کارت ویسکانسین (WCST) آزمون استروپ (Stroop Test) آزمون روانی کلامی (Verbal Fluency) آزمون برج لندن (Tower of London) برای ارزیابی انعطاف پذیری شناختی برنامه ریزی حل مسئله و بازداری.
• آزمون های سرعت پردازش : مانند آزمون رمزگذاری ارقام (Digit Symbol Coding).
• آزمون های هوش : مانند مقیاس هوش وکسلر برای بزرگسالان (WAIS) که می تواند یک ارزیابی کلی از توانایی های شناختی ارائه دهد.

۲. ارزیابی های عملکردی و در زندگی واقعی :
گاهی اوقات محققان سعی می کنند ارزیابی کنند که آیا بهبودهای مشاهده شده در آزمون های آزمایشگاهی به عملکرد در دنیای واقعی منتقل می شوند یا خیر. این می تواند شامل موارد زیر باشد :

• پرسشنامه های خودگزارشی یا گزارش توسط اطرافیان : در مورد تغییرات مشاهده شده در حافظه تمرکز یا توانایی انجام کارهای روزمره.
• ارزیابی وظایف شبیه سازی شده : مانند شبیه سازهای رانندگی برای ارزیابی تأثیر تمرین بر مهارت های رانندگی.
• ارزیابی توانایی انجام فعالیت های روزمره زندگی (ADLs و IADLs) : مانند مدیریت مالی مصرف دارو یا استفاده از حمل و نقل عمومی.

۳. روش های تصویربرداری عصبی (Neuroimaging) :
این روش ها برای بررسی تغییرات ساختاری یا عملکردی در مغز که ممکن است با تمرینات شناختی همراه باشد استفاده می شوند :

• تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی (fMRI) : الگوهای فعالیت مغز را در حین انجام وظایف شناختی اندازه گیری می کند تا مشخص شود کدام نواحی مغز فعال تر می شوند و آیا این الگوها با تمرین تغییر می کنند.
• تصویربرداری تشدید مغناطیسی ساختاری (sMRI) : تغییرات در حجم یا ضخامت نواحی خاص مغز (مانند هیپوکامپ که در حافظه نقش دارد) یا یکپارچگی ماده سفید را بررسی می کند.
• الکتروانسفالوگرافی (EEG) : فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می کند و می تواند برای بررسی تغییرات در الگوهای امواج مغزی مرتبط با توجه و پردازش اطلاعات استفاده شود.
• مگنتوانسفالوگرافی (MEG) : میدان های مغناطیسی تولید شده توسط فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می کند.

ما در کلینیک غنای تاب آوری خدمات رفتار درمانی و درمان اختلال یادگیری ارائه می دهیم.

۴. نشانگرهای زیستی (Biomarkers) :
در برخی مطالعات محققان ممکن است به دنبال تغییر در نشانگرهای زیستی مرتبط با سلامت مغز یا نوروپلاستیسیتی باشند مانند سطوح فاکتور نورون زایی مشتق شده از مغز (BDNF) در خون اگرچه ارتباط این نشانگرها با اثرات بازی های فکری هنوز به طور کامل مشخص نشده است.

استفاده ترکیبی از این روش ها در مطالعات کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل شده (RCTs) که گروه مداخله (انجام بازی های فکری) را با گروه کنترل فعال (انجام فعالیت های دیگر) یا غیرفعال مقایسه می کنند استاندارد طلایی برای ارزیابی اثربخشی واقعی بازی های فکری محسوب می شود.

بازی های فکری به عنوان بخشی از راهکارهای درمانی و توانبخشی شناختی

در حالی که بازی های فکری به تنهایی درمان قطعی برای بیماری های عصبی یا زوال شناختی شدید محسوب نمی شوند اما به طور فزاینده ای به عنوان یک جزء بالقوه مفید در برنامه های درمانی و توانبخشی شناختی مورد توجه قرار گرفته اند. استفاده از آن ها معمولاً به عنوان یک مداخله تکمیلی در کنار سایر روش های درمانی پزشکی دارویی و بالینی صورت می گیرد.

۱. توانبخشی شناختی (Cognitive Rehabilitation) :

• پس از آسیب مغزی اکتسابی (مانند سکته مغزی یا ضربه مغزی) : بازی های فکری هدفمند می توانند به بازآموزی و تقویت عملکردهای شناختی آسیب دیده مانند توجه حافظه سرعت پردازش و عملکردهای اجرایی کمک کنند. این بازی ها اغلب تحت نظارت یک کاردرمانگر یا نوروسایکولوژیست و به عنوان بخشی از یک برنامه توانبخشی جامع استفاده می شوند. بازی ها به گونه ای انتخاب یا طراحی می شوند که نیازهای خاص بیمار را هدف قرار دهند.
• اختلال شناختی خفیف (Mild Cognitive Impairment – MCI) : MCI وضعیتی است که با کاهش خفیف در توانایی های شناختی (مانند حافظه) مشخص می شود که فراتر از حد انتظار برای افزایش سن طبیعی است اما به اندازه ای شدید نیست که در فعالیت های روزمره اختلال ایجاد کند. برخی مطالعات نشان داده اند که تمرینات شناختی کامپیوتری (CCT) که شامل انواع بازی های فکری است می تواند به طور موقت برخی جنبه های شناختی و حتی خلق و خو را در افراد مبتلا به MCI بهبود بخشد. این تمرینات ممکن است به تقویت ذخیره شناختی و تحریک نوروپلاستیسیتی کمک کنند.
• اختلالات یادگیری و توجه (مانند ADHD) : برخی بازی های فکری به ویژه آن هایی که برای بهبود توجه پایدار و حافظه کاری طراحی شده اند گاهی اوقات به عنوان بخشی از برنامه درمانی برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) استفاده می شوند اگرچه اثربخشی آن ها به تنهایی محدود است و باید با درمان های اصلی ترکیب شوند.

۲. سلامت روان :

• افسردگی و اضطراب : درگیر شدن در فعالیت های ذهنی لذت بخش و چالش برانگیز مانند بازی های فکری می تواند به عنوان یک راهکار مکمل برای بهبود خلق و خو کاهش نشخوار فکری و افزایش احساس شایستگی در افراد مبتلا به افسردگی یا اضطراب خفیف تا متوسط عمل کند. برخی مطالعات فوایدی را به ویژه در جمعیت سالمندان نشان داده اند.

۳. تمایز از درمان های دارویی و پزشکی :
مهم است که بدانیم بازی های فکری جایگزین درمان های دارویی یا پزشکی برای بیماری های مشخص عصبی مانند بیماری آلزایمر پارکینسون یا اسکلروز چندگانه (MS) نیستند. اگرچه ممکن است به عنوان بخشی از مدیریت علائم شناختی در این بیماری ها به کار روند اما درمان اصلی شامل داروها فیزیوتراپی گفتاردرمانی و سایر مداخلات پزشکی تخصصی است. بازی های فکری به عنوان یک مداخله غیردارویی عمل می کنند که می تواند به حفظ عملکرد یا بهبود کیفیت زندگی کمک کند اما بیماری زمینه ای را درمان نمی کند.

۴. انتخاب و استفاده در محیط بالینی :
در محیط بالینی انتخاب بازی های فکری معمولاً بر اساس ارزیابی دقیق نقاط قوت و ضعف شناختی بیمار صورت می گیرد. درمانگران ممکن است از نرم افزارهای تخصصی توانبخشی شناختی استفاده کنند که امکان تنظیم سطح دشواری و پیگیری پیشرفت را فراهم می کند. نظارت حرفه ای برای اطمینان از اینکه تمرینات به درستی انجام می شوند و برای بیمار مناسب هستند ضروری است.

در نتیجه بازی های فکری می توانند ابزار مفیدی در جعبه ابزار درمانی و توانبخشی باشند به ویژه زمانی که به صورت هدفمند تحت نظارت متخصص و به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع استفاده شوند.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی : ادغام بازی های فکری

بازی های فکری می توانند به راحتی در خانه و به عنوان بخشی از یک سبک زندگی سالم برای مغز گنجانده شوند. در حالی که اثربخشی آن ها به تنهایی ممکن است محدود باشد ترکیب آن ها با سایر عادات سالم می تواند به حفظ و تقویت عملکرد شناختی در طول زمان کمک کند.

۱. انتخاب بازی های فکری مناسب :

• تنوع : به جای تمرکز بر یک نوع بازی سعی کنید انواع مختلفی از بازی ها را انجام دهید که جنبه های متفاوتی از شناخت را به چالش می کشند. این می تواند شامل پازل ها (جیگسا سودوکو جدول کلمات متقاطع) بازی های استراتژیک (شطرنج تخته نرد بازی های رومیزی مدرن) بازی های کارتی (بریج پوکر) بازی های حافظه و برنامه های تمرین مغزی دیجیتال باشد.
• چالش : بازی هایی را انتخاب کنید که برایتان چالش برانگیز باشند اما نه آنقدر سخت که ناامیدکننده شوند. بازی باید شما را به فکر کردن و تلاش وادارد. با پیشرفت سطح دشواری را افزایش دهید.
• لذت : مهم تر از همه بازی هایی را انتخاب کنید که از انجام آن ها لذت می برید. اگر فعالیتی سرگرم کننده نباشد احتمال ادامه دادن آن در بلندمدت کم است.

۲. ادغام با برنامه روزانه :

• منظم اما نه افراطی : سعی کنید به طور منظم مثلاً چند بار در هفته برای ۱۵ تا ۳۰ دقیقه به بازی های فکری بپردازید. نیازی به صرف ساعت های طولانی در روز نیست. کیفیت و چالش مهم تر از کمیت است.
• زمان های مناسب : زمانی را انتخاب کنید که هوشیار هستید و می توانید تمرکز کنید. این می تواند صبح بعد از ظهر یا حتی به عنوان راهی برای آرامش قبل از خواب باشد (اگر بازی بیش از حد تحریک کننده نباشد).

۳. ترکیب با سایر فعالیت های تقویت کننده مغز :
بازی های فکری زمانی مؤثرتر هستند که با سایر اجزای یک سبک زندگی سالم برای مغز ترکیب شوند :

• فعالیت بدنی منظم : ورزش به ویژه ورزش هوازی جریان خون به مغز را افزایش می دهد به رشد سلول های عصبی جدید کمک می کند و خطر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی که می توانند به مغز آسیب برسانند را کاهش می دهد. حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط در هفته توصیه می شود.
• رژیم غذایی سالم : رژیم های غذایی سرشار از میوه ها سبزیجات غلات کامل پروتئین های بدون چربی و چربی های سالم (مانند رژیم مدیترانه ای یا MIND) با سلامت بهتر مغز و کاهش خطر زوال شناختی مرتبط هستند. آنتی اکسیدان ها و اسیدهای چرب امگا-۳ نقش مهمی دارند.
• خواب کافی و با کیفیت : خواب برای تثبیت حافظه پاکسازی مواد زائد از مغز و ترمیم سلولی ضروری است. ۷ تا ۹ ساعت خواب با کیفیت در شبانه روز برای اکثر بزرگسالان توصیه می شود.
• مدیریت استرس : استرس مزمن می تواند به مغز آسیب برساند. تکنیک های مدیریت استرس مانند مدیتیشن ذهن آگاهی یوگا تنفس عمیق یا گذراندن وقت در طبیعت می توانند مفید باشند.
• تعاملات اجتماعی : حفظ روابط اجتماعی قوی و مشارکت در فعالیت های اجتماعی با کاهش خطر زوال شناختی مرتبط است. گفتگو همکاری و فعالیت های گروهی مغز را تحریک می کنند.
• یادگیری مادام العمر : یادگیری چیزهای جدید چه یک زبان یک ساز موسیقی یک مهارت جدید یا مطالعه در مورد موضوعات ناآشنا مغز را فعال نگه می دارد و نوروپلاستیسیتی را تقویت می کند.

۴. انتظارات واقع بینانه :
به یاد داشته باشید که بازی های فکری یک راه حل سریع یا تضمینی برای جلوگیری از زوال عقل یا افزایش چشمگیر هوش نیستند. آن ها را به عنوان یکی از ابزارهای متعدد برای فعال نگه داشتن ذهن و لذت بردن از یک چالش ذهنی در نظر بگیرید.

با گنجاندن بازی های فکری در کنار سایر عادات سالم می توانید به طور مؤثری به حفظ سلامت شناختی خود در بلندمدت کمک کنید.

روش های پیشگیری و اقدامات لازم برای حفظ سلامت شناختی

حفظ سلامت شناختی و پیشگیری از زوال عقل و کاهش عملکرد مغز یک فرآیند چندوجهی است که فراتر از انجام صرف بازی های فکری می رود. در حالی که بازی های فکری می توانند نقش حمایتی داشته باشند اقدامات پیشگیرانه مؤثرتر شامل تغییرات گسترده تری در سبک زندگی و مدیریت سلامت است.

۱. حفظ سلامت قلب و عروق :
مغز برای عملکرد مطلوب به جریان خون کافی و سالم وابسته است. هر چیزی که برای قلب مفید است برای مغز نیز مفید است.

• کنترل فشار خون : فشار خون بالا یک عامل خطر مهم برای سکته مغزی و زوال عقل عروقی است. فشار خون خود را به طور منظم چک کنید و در صورت بالا بودن تحت نظر پزشک آن را مدیریت کنید.
• مدیریت کلسترول و قند خون : سطوح بالای کلسترول LDL (بد) و قند خون (دیابت) می توانند به عروق خونی آسیب رسانده و خطر مشکلات شناختی را افزایش دهند.
• ترک سیگار : سیگار کشیدن به عروق خونی آسیب می رساند و خطر سکته مغزی و زوال عقل را افزایش می دهد.
• حفظ وزن سالم : چاقی به ویژه در میانسالی با افزایش خطر زوال شناختی مرتبط است.

۲. فعالیت بدنی منظم :
ورزش منظم فواید متعددی برای مغز دارد از جمله بهبود جریان خون کاهش التهاب تحریک ترشح فاکتورهای رشد عصبی و کاهش خطر بیماری های مزمن. ترکیبی از ورزش هوازی (مانند پیاده روی سریع دویدن شنا دوچرخه سواری) و تمرینات قدرتی توصیه می شود.

۳. رژیم غذایی سالم برای مغز :
پیروی از الگوهای غذایی مانند رژیم مدیترانه ای یا رژیم MIND (ترکیبی از مدیترانه ای و DASH برای توقف فشار خون بالا) می تواند مفید باشد. این رژیم ها بر مصرف موارد زیر تأکید دارند :

• سبزیجات برگ سبز انواع توت ها و سایر میوه ها و سبزیجات رنگارنگ.
• ماهی های چرب (سرشار از امگا-۳).
• آجیل و دانه ها.
• حبوبات.
• روغن زیتون.
• غلات کامل.
• و محدود کردن مصرف گوشت قرمز شیرینی جات غذاهای سرخ شده و فرآوری شده.

۴. تحریک ذهنی مداوم :
اینجاست که بازی های فکری می توانند نقش داشته باشند اما تحریک ذهنی بسیار گسترده تر است :

• یادگیری مادام العمر : یادگیری مهارت های جدید زبان های خارجی نواختن ساز شرکت در دوره های آموزشی.
• مطالعه منظم : خواندن کتاب روزنامه و مجلات.
• فعالیت های خلاقانه : نقاشی نوشتن صنایع دستی.
• حل مسئله : انجام پازل بازی های استراتژیک درگیر شدن در بحث های فکری.

۵. مشارکت اجتماعی فعال :
انزوای اجتماعی یک عامل خطر برای زوال شناختی است. حفظ روابط قوی با خانواده و دوستان شرکت در فعالیت های گروهی داوطلب شدن و فعال ماندن در جامعه به حفظ سلامت مغز کمک می کند.

۶. خواب کافی و با کیفیت :
خواب زمانی حیاتی برای تثبیت حافظه و پاکسازی مغز از پروتئین های مضری مانند بتا-آمیلوئید است که با بیماری آلزایمر مرتبط است. اطمینان از خواب کافی (۷-۹ ساعت) و با کیفیت اهمیت دارد.

۷. مدیریت استرس :
استرس مزمن می تواند اثرات منفی بر مغز به ویژه هیپوکامپ (مرکز حافظه) داشته باشد. یافتن راه های سالم برای مقابله با استرس مانند مدیتیشن ذهن آگاهی یوگا یا سرگرمی های آرامش بخش ضروری است.

۸. محافظت از سر :
جلوگیری از آسیب های مغزی به ویژه ضربه های مکرر به سر اهمیت دارد. استفاده از کلاه ایمنی در هنگام دوچرخه سواری یا ورزش های تماسی و ایمن سازی محیط خانه برای جلوگیری از سقوط می تواند کمک کننده باشد.

۹. بررسی و مدیریت مشکلات شنوایی و بینایی :
مشکلات شنوایی و بینایی درمان نشده می توانند منجر به انزوای اجتماعی و افزایش بار شناختی شوند و با افزایش خطر زوال عقل مرتبط هستند.

به طور خلاصه پیشگیری از زوال شناختی نیازمند یک رویکرد جامع و پایدار به سلامت جسمی ذهنی و اجتماعی است. بازی های فکری می توانند بخش کوچکی از این پازل بزرگ باشند اما نباید جایگزین اصول اساسی سبک زندگی سالم شوند.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

شواهد علمی موجود نشان می دهد که بازی های فکری می توانند به طور بالقوه عملکردهای شناختی خاصی را که مستقیماً در بازی تمرین می شوند بهبود بخشند (انتقال نزدیک). این بهبودها اغلب در معیارهایی مانند سرعت پردازش حافظه کاری و توجه انتخابی در وظایف مشابه با بازی مشاهده می شوند. این اثرات مبتنی بر اصل نوروپلاستیسیتی هستند یعنی توانایی مغز برای سازگاری و تغییر در پاسخ به تحریک و یادگیری.

با این حال ادعاها مبنی بر اینکه بازی های فکری به طور کلی باعث افزایش هوش معکوس کردن روند پیری مغز یا پیشگیری قطعی از زوال عقل می شوند توسط شواهد علمی قوی پشتیبانی نمی شود. بزرگترین چالش در این زمینه کمبود شواهد قانع کننده برای “انتقال دور“ است؛ یعنی تعمیم بهبودهای حاصل از بازی به توانایی های شناختی گسترده تر و عملکردهای روزمره که مستقیماً تمرین نشده اند. بسیاری از مطالعات نتوانسته اند نشان دهند که مهارت های کسب شده در یک بازی فکری خاص به طور معناداری به بهبود عملکرد در سایر حوزه های شناختی یا فعالیت های زندگی واقعی منجر می شود.

از منظر کاربردی بازی های فکری می توانند به عنوان یک فعالیت ذهنی محرک و لذت بخش در نظر گرفته شوند. انجام منظم آن ها به ویژه بازی های متنوع و چالش برانگیز می تواند به حفظ فعال بودن مغز کمک کند. این بازی ها همچنین ممکن است در برنامه های توانبخشی شناختی برای افرادی که دچار آسیب مغزی یا اختلالات شناختی خفیف شده اند تحت نظارت متخصص مفید باشند. علاوه بر این بازی های فکری می توانند فواید روانی-اجتماعی داشته باشند مانند کاهش استرس بهبود خلق و خو و فراهم کردن فرصت هایی برای تعامل اجتماعی (در بازی های گروهی).

توصیه نهایی این است که بازی های فکری را به عنوان یکی از اجزای یک سبک زندگی جامع و سالم برای مغز در نظر بگیریم نه یک راه حل مستقل. مؤثرترین استراتژی ها برای حفظ سلامت شناختی و کاهش خطر زوال عقل شامل فعالیت بدنی منظم رژیم غذایی سالم خواب کافی مدیریت استرس مشارکت اجتماعی فعال یادگیری مادام العمر و مدیریت عوامل خطر قلبی-عروقی است. بازی های فکری می توانند مکمل این استراتژی ها باشند اما جایگزین آن ها نیستند.