مالیات ارث چند درصد است؟

مالیات بر ارث یک نرخ ثابت و مشخص ندارد و درصد آن به چند عامل مهم بستگی دارد، از جمله نوع اموال و دارایی هایی که به ارث رسیده و همچنین نسبت خویشاوندی وراث با متوفی. این درصدها برای املاک، خودرو، سپرده بانکی، سهام و سایر دارایی ها متفاوت است و می تواند از 0.75 درصد برای وراث طبقه اول شروع شده و تا 40 درصد برای وراث طبقه سوم متغیر باشد.

خب، اگر خدای ناکرده یکی از عزیزانتون فوت کنه و از خودش مالی به جا بذاره، حتماً با این سوال مهم روبرو می شید: «مالیات ارث چند درصد است؟» راستش را بخواهید، این سوال جواب ساده ای ندارد. اینطور نیست که یک عدد ثابت برای همه چیز و همه کس داشته باشیم. قوانین مالیات بر ارث مثل یک کلاف سردرگم می مونه که اگر باهاش آشنا نباشید، ممکنه حسابی گیج کننده بشه. مخصوصاً اینکه بعد از سال 1395، قانون مالیات بر ارث دستخوش تغییرات اساسی شده و دیگه مثل قبل نیست. پس بیایید با هم این کلاف رو باز کنیم تا بدونید چطور باید با این قضیه روبرو بشید و چه چیزهایی رو باید بدونید تا دچار مشکل نشید و کارتون راحت تر پیش بره.

مالیات بر ارث چیست؟

ببینید، مالیات بر ارث در واقع همون سهم دولت از دارایی هایی هست که بعد از فوت یک نفر، به ورثه اش می رسه. توی قانون بهش میگن انتقال قهری اموال. یعنی چی؟ یعنی اموال متوفی بدون اینکه خودش بخواد، طبق قانون به ورثه اش منتقل میشه و دولت هم میاد و از این انتقال، مالیاتش رو می گیره. فکرش را بکنید، این مالیات یک جورایی ساز و کاریه که دولت ها برای تعدیل ثروت و کمک به کارهای عمومی مثل ساخت مدرسه، بیمارستان یا جاده ازش استفاده می کنند. این مالیات با بدهی های دیگه متوفی، مثل وام ها یا قسط هاش، فرق داره و جزو مالیات های مستقیم محسوب میشه.

قانون جدید مالیات بر ارث: تحولی در محاسبه

یکی از مهم ترین چیزهایی که باید بدونید، اینه که قانون مالیات بر ارث توی کشور ما دستخوش تغییرات بزرگی شده. اگه تاریخ فوت عزیزتون قبل از اول فروردین 1395 باشه، قوانین قدیمی برای شما اجرا میشه؛ اما اگه بعد از این تاریخ باشه (یعنی از سال 95 به بعد)، باید طبق قانون جدید مالیات بر ارث عمل کنید. این دو قانون حسابی با هم فرق دارن و اگه اشتباه کنید، ممکنه متحمل ضرر بشید.

مقایسه قانون قدیم و جدید مالیات بر ارث

• قانون قدیم (قبل از 1395): توی این قانون، اداره مالیات به ارزش کل دارایی های متوفی نگاه می کرد. یعنی براش مهم نبود که چقدر ملک داره یا چقدر پول تو حساب بانکی شه، بلکه کل دارایی رو جمع می زد و بر اساس یک درصدی که به طبقه وراث هم بستگی داشت، مالیات می گرفت. هرچی دارایی بیشتر بود، مالیات هم بیشتر می شد.
• قانون جدید (بعد از 1395): اینجا داستان فرق می کنه. قانون جدید مالیات بر ارث، دیگه به ارزش کلی دارایی متوفی نگاه نمی کنه. بلکه به نوع دارایی و طبقه وراث اهمیت می ده. یعنی نرخ مالیات برای یه آپارتمان با یه ماشین یا یه حساب بانکی فرق داره و برای هر کدوم درصد جداگانه ای در نظر گرفته میشه.

خلاصه کلام، تاریخ فوت متوفی مثل خط مرزی می مونه که مشخص می کنه باید از کدوم قانون تبعیت کنید. پس حواستون حسابی به این نکته باشه.

وراث مشمول مالیات بر ارث: طبقات و خویشاوندی

توی قانون ما، وراث به سه طبقه تقسیم میشن و همین طبقه بندی، نقش تعیین کننده ای توی درصد مالیات بر ارث داره. هرچی نسبت خویشاوندی شما با متوفی نزدیک تر باشه، مالیات کمتری پرداخت می کنید و هرچی دورتر بشید، درصد مالیات هم بیشتر میشه. بیایید ببینیم این طبقات چی هستند:

وراث طبقه اول

اینها نزدیک ترین افراد به متوفی هستند و شامل پدر، مادر، همسر، فرزندان و نوه های متوفی میشن. برای این طبقه، کمترین نرخ مالیات در نظر گرفته شده.

وراث طبقه دوم

اگه از طبقه اول کسی نباشه یا اونا به ارث نرسن، نوبت به طبقه دوم میرسه. این طبقه شامل اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)، خواهر، برادر و فرزندان اون هاست. نرخ مالیات برای این طبقه، دو برابر طبقه اوله.

وراث طبقه سوم

در نهایت، اگه وراث طبقه اول و دوم وجود نداشته باشن، وراث طبقه سوم به ارث می رسن. این طبقه شامل عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان اون ها میشه. مالیات برای این طبقه، چهار برابر وراث طبقه اوله. پس می بینید که نسبت خویشاوندی چقدر مهمه.

یادتون باشه که نرخ مالیات برای وراث طبقات دوم و سوم به ترتیب دو و چهار برابر طبقه اول محاسبه میشه. این یکی از نکات کلیدی قانون جدید مالیات بر ارث هست.

مالیات ارث چند درصد است؟ – جدول جامع نرخ ها و مثال های کاربردی

همونطور که قبل تر گفتیم، مالیات بر ارث یک درصد ثابت نداره و بستگی به نوع مال و طبقه وراث داره. برای اینکه کارتون راحت تر بشه، یک جدول جامع آماده کردیم که نرخ های مالیات بر ارث رو برای متوفیان بعد از سال 1395 نشون میده:

نوع مال	وراث طبقه اول	وراث طبقه دوم	وراث طبقه سوم
املاک و حق واگذاری محل (مسکونی، اداری، تجاری)	7.5%	15%	30%
وسایل نقلیه موتوری (زمینی، دریایی، هوایی)	2%	4%	8%
سپرده های بانکی، اوراق مشارکت، اوراق بهادار و سود آنها	3%	6%	12%
سهام، سهم الشرکه و حق تقدم (بورسی)	0.75%	1.5%	3%
سهام، سهم الشرکه و حق تقدم (غیربورسی)	6%	12%	24%
حق امتیاز و سایر حقوق مالی (سپرده های غیرمجاز)	10%	20%	40%
اموال متوفی ایرانی خارج از کشور	10%	20%	40%
طلا، جواهرات، اشیاء نفیس	10%	20%	40%

مثال های عملی برای محاسبه مالیات ارث

حالا که جدول رو دارید، بیایید چند تا مثال بزنیم تا قضیه براتون روشن تر بشه:

مثال 1: محاسبه مالیات یک واحد آپارتمان مسکونی برای وراث طبقه اول

فرض کنید یه پدر فوت کرده و یک آپارتمان مسکونی به ارزش 2 میلیارد تومان (بر اساس ارزیابی اداره مالیات) به جا گذاشته. وراث هم فرزندانش هستند که جزو طبقه اول به حساب میان. طبق جدول بالا، نرخ مالیات برای املاک مسکونی برای وراث طبقه اول 7.5% هست. پس مالیات میشه:

2,000,000,000 تومان (ارزش آپارتمان) * 7.5% = 150,000,000 تومان

یعنی وراث باید 150 میلیون تومان مالیات بر ارث بابت این آپارتمان پرداخت کنند.

مثال 2: محاسبه مالیات یک خودرو برای وراث طبقه دوم

تصور کنید عموی شما فوت کرده و یک خودرو به ارزش 500 میلیون تومان از خودش به جا گذاشته. شما که فرزند برادر هستید، جزو وراث طبقه دوم محسوب میشید. نرخ مالیات برای وسایل نقلیه برای وراث طبقه دوم 4% هست. پس مالیات میشه:

500,000,000 تومان (ارزش خودرو) * 4% = 20,000,000 تومان

در این حالت، شما باید 20 میلیون تومان مالیات بر ارث بابت خودرو پرداخت کنید.

مثال 3: محاسبه مالیات سپرده بانکی برای وراث طبقه سوم

حالا فکر کنید دایی شما فوت کرده و توی حساب بانکی اش 300 میلیون تومان پول داره. شما که فرزند خواهر هستید، جزو وراث طبقه سوم به حساب میاید. نرخ مالیات برای سپرده های بانکی برای وراث طبقه سوم 12% هست. پس مالیات میشه:

300,000,000 تومان (موجودی حساب) * 12% = 36,000,000 تومان

یعنی باید 36 میلیون تومان مالیات بر ارث بابت سپرده بانکی پرداخت کنید.

یک نکته مهم: ارزش گذاری اموال توسط خود سازمان امور مالیاتی و کارشناس های رسمی اون انجام میشه، پس اون چیزی که تو ذهن شماست ممکنه با قیمت کارشناسی شده فرق داشته باشه.

اموال معاف از مالیات بر ارث کدامند؟

خوشبختانه همه اموال متوفی مشمول مالیات بر ارث نمیشن و یک سری موارد هستند که معاف از مالیات به حساب میان. این موارد رو لیست می کنیم تا باهاشون آشنا بشید:

• هزینه های کفن و دفن: تا سقف مشخصی که هر سال توسط سازمان مالیاتی اعلام میشه، از مالیات معاف هستند.
• بدهی های متوفی: هر بدهی که متوفی داشته (مثل وام، مهریه، دیون شرعی و…)، اگه با مدارک و اسناد معتبر ثابت بشه، از کل دارایی کسر میشه و اون قسمتی که باقی می مونه، مشمول مالیات میشه.
• مزایای پایان خدمت، بازنشستگی، بیمه های اجتماعی و عمر: تمام این وجوه، چه مزایای پایان خدمت باشه، چه حقوق بازنشستگی که بعد از فوت به وراث میرسه، چه مطالبات بازخرید خدمت، خسارت اخراج، بیمه های اجتماعی و انواع بیمه های عمر و زندگی، همگی از مالیات بر ارث معاف هستند.
• خسارت فوت و دیه: هر مبلغی که بابت خسارت فوت یا دیه به وراث پرداخت بشه، مالیاتی نداره.
• اثاث البیت محل سکونت متوفی: یعنی همون لوازم خونه و زندگی متوفی که تو محل سکونتش بوده، از مالیات معاف هستن.
• اموال شهدای انقلاب اسلامی: برای وراث طبقه اول و دوم شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی، هیچ مالیات بر ارثی بابت اموال متوفی گرفته نمیشه.

پس قبل از اینکه بخواید برای پرداخت مالیات اقدام کنید، حتماً بدهی ها و هزینه های قابل کسر رو حساب و کتاب کنید تا مالیات کمتری پرداخت کنید.

مراحل اداری پرداخت مالیات بر ارث: گام به گام

خب، حالا که با نرخ ها و معافیت ها آشنا شدیم، وقتشه بدونیم کارهای اداریش چطور انجام میشه. این مراحل ممکنه کمی پیچیده به نظر برسه، اما اگه قدم به قدم پیش برید، کارتون راه میفته:

گام 1: اخذ گواهی انحصار وراثت

اولین و مهم ترین قدم، گرفتن گواهی انحصار وراثته. این گواهی نشون میده که متوفی چند تا وارث داره و سهم هر کدوم از ارث چقدره. این کار توی شورای حل اختلاف انجام میشه. مدارکی که معمولاً لازم دارید شامل گواهی فوت متوفی، شناسنامه و کارت ملی وراث، عقدنامه (اگه متوفی همسر داشته)، استشهادیه (که باید به امضای چند نفر برسه و تو دفاتر اسناد رسمی گواهی بشه) و وصیت نامه (اگه وجود داره) هست. این فرآیند ممکنه بین یک تا سه ماه طول بکشه.

گام 2: تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث

بعد از اینکه گواهی انحصار وراثت رو گرفتید، تا یک سال از تاریخ فوت متوفی مهلت دارید تا اظهارنامه مالیات بر ارث رو به سازمان امور مالیاتی تسلیم کنید. این مهلت خیلی مهمه، چون اگه دیر بجنبید ممکنه دچار مشکل بشید. توی این اظهارنامه، باید تمام اموال و دارایی های متوفی، از ملک و ماشین گرفته تا حساب بانکی و سهام و حتی بدهی هاش رو به دقت و کاملاً شفاف اعلام کنید. این کار رو هم میشه حضوری انجام داد، هم از طریق سامانه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی. مدارک زیادی هم برای این بخش لازمه، مثل گواهی فوت، شناسنامه وراث، سند ازدواج، اسناد مالکیت اموال و… . هرچی اطلاعات کامل تر و دقیق تر باشه، کارتون کمتر به مشکل می خوره.

گام 3: ارزیابی اموال توسط اداره مالیات

بعد از اینکه اظهارنامه رو تسلیم کردید، اداره مالیات خودش میاد و کارشناس می فرسته تا اموال متوفی رو قیمت گذاری کنه. این ارزش گذاری برای محاسبه مالیات خیلی مهمه.

گام 4: صدور برگه قطعی مالیات و پرداخت آن

بعد از ارزیابی، سازمان مالیاتی برگه قطعی مالیات رو صادر می کنه و شما باید مالیات تعیین شده رو پرداخت کنید. می تونید این کار رو به صورت یکجا انجام بدید یا با هماهنگی اداره مالیات، ترتیب پرداخت اقساط رو بدید.

گام 5: دریافت مفاصاحساب مالیاتی

وقتی مالیات رو پرداخت کردید، اداره مالیات یک مفاصاحساب مالیاتی به شما میده. این مفاصاحساب مثل یک مجوز میمونه که باهاش می تونید اموال متوفی رو به نام خودتون بزنید، بفروشید یا هر کار دیگه ای باهاش انجام بدید. بدون این مفاصاحساب، امکان نقل و انتقال رسمی اموال وجود نداره.

جرایم عدم تسلیم اظهارنامه یا تأخیر در پرداخت

همونطور که گفتیم، مهلت یک ساله برای تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث خیلی مهمه و اگه ازش بگذرید، ممکنه با جرایمی روبرو بشید:

متوفیان قبل از 1395

برای افرادی که قبل از سال 1395 فوت کرده اند، اگه اظهارنامه مالیاتی رو تو مهلت قانونی تسلیم نکنید، 10% مالیات به عنوان جریمه بهتون تعلق می گیره. علاوه بر این، برای هر ماه تأخیر در پرداخت مالیات، 2.5% دیگه هم به عنوان جریمه دیرکرد باید بپردازید. این جرایم می تونه رقم قابل توجهی بشه.

متوفیان بعد از 1395

خوشبختانه تو قانون جدید، برای متوفیان بعد از سال 1395، جریمه نقدی بابت تأخیر در تسلیم اظهارنامه یا عدم تسلیمش نداریم. اما این به معنی بی خیال شدن نیست! اگه اظهارنامه رو تو مهلت مقرر ندید، از یک سری امتیازات محروم میشید. مثلاً نمی تونید به راحتی اموال متوفی رو به نام خودتون بزنید یا به شخص دیگه ای منتقل کنید. در واقع، تا زمانی که مالیات رو ندید، نمی تونید مفاصاحساب بگیرید و کارهاتون لنگ میمونه.

سوالات متداول درباره مالیات ارث

مالیات بر ارث ملک ورثه ای که در آن سکونت داشته اند، چقدر است؟

اگه ملک مسکونی باشه و ورثه طبقه اول توش ساکن بودن، نرخ مالیات برای اون ۷.۵٪ از ارزش معاملاتی ملک (نه ارزش روز بازار) محاسبه میشه. این موضوع برای بسیاری از خانواده ها که ملک تنها دارایی متوفی هست، اهمیت زیادی داره.

مالیات بر ارث سرقفلی چقدر است؟

مالیات بر ارث سرقفلی هم طبق قانون جدید حساب و کتاب مخصوص به خودش رو داره. برای وراث طبقه اول 3 درصد، برای طبقه دوم 6 درصد و برای طبقه سوم 12 درصد از ارزش سرقفلی (که توسط کارشناس اداره مالیات تعیین میشه) مالیات در نظر گرفته میشه.

آیا مالیات بر ارث شامل مهریه هم می شود؟

نه، مهریه جزو بدهی های متوفی به حساب میاد. قبل از اینکه مالیات بر ارث محاسبه بشه، بدهی های متوفی از جمله مهریه (در صورت مطالبه و اثبات)، از کل دارایی هایش کم میشه و مابقی دارایی ها مشمول مالیات بر ارث میشن. پس مهریه معاف از مالیات بر ارثه.

آیا می توان بدون پرداخت مالیات بر ارث، انحصار وراثت کرد؟

بله، قانون جدید این امکان رو فراهم کرده. شما می تونید گواهی انحصار وراثت رو از شورای حل اختلاف بگیرید، بدون اینکه نیاز باشه اول مالیات بر ارث رو پرداخت کنید. اما برای اینکه بتونید اموال رو به نام خودتون منتقل کنید یا بفروشید، حتماً باید مالیات رو پرداخت کرده و مفاصاحساب مالیاتی رو بگیرید. پس گرفتن انحصار وراثت یک مرحله و پرداخت مالیات مرحله دیگه ایه که برای نقل و انتقال لازمه.

اگر ورثه از وجود برخی اموال متوفی بی خبر باشند و بعداً مطلع شوند، چه باید کرد؟

گاهی اوقات پیش میاد که وراث در زمان تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث از وجود همه اموال متوفی باخبر نیستند. اگه بعداً متوجه شدید که متوفی اموال دیگه ای هم داشته، نگران نباشید. می تونید یک اظهارنامه تکمیلی به اداره مالیاتی که پرونده ارث رو تشکیل داده اید، تسلیم کنید و اون اموال رو هم اعلام کنید تا مالیاتش محاسبه و پرداخت بشه. بهتره این کار رو در اسرع وقت انجام بدید تا مشکلی پیش نیاد.

آخرین اخبار و تغییرات احتمالی مالیات بر ارث برای سال 1404؟

قوانین مالیاتی هر ساله ممکنه دستخوش تغییرات و به روزرسانی هایی بشن. برای اطلاع از آخرین اخبار و هرگونه تغییر احتمالی در نرخ ها یا مقررات مربوط به مالیات بر ارث برای سال 1404، همیشه باید منتظر مصوبات مجلس و اطلاعیه های رسمی سازمان امور مالیاتی کشور باشید. معمولاً این تغییرات در اوایل سال جدید اعلام می شوند.

نتیجه گیری

خلاصه که مالیات بر ارث، یک موضوع کاملاً قانونی و البته پیچیده است. از اون دست مسائلیه که باید سر و تهش رو درست و درمون هم بیارید. دیدید که نرخ مالیات بر ارث ثابت نیست و به هزار و یک عامل مثل نوع دارایی، طبقه وراث و حتی تاریخ فوت متوفی بستگی داره. از املاک و خودرو گرفته تا سهام و سپرده بانکی، هر کدوم داستان خودشون رو دارن و درصد مالیاتشون فرق می کنه. یک سری از اموال هم که اصلاً مالیات بهشون نمی خوره و معاف هستند.

یادتون نره که تسلیم به موقع اظهارنامه و طی کردن درست مراحل اداری، می تونه شما رو از کلی دردسر و جریمه نجات بده. با اینکه سعی کردیم همه جوانب رو با زبانی ساده و خودمانی توضیح بدیم، اما خب، دنیای قانون و مالیات پر از ریزه کاری هاست. پیشنهاد می کنیم اگه با چنین مساله ای روبرو شدید، حتماً با یک وکیل متخصص مالیاتی یا مشاور حقوقی صحبت کنید. این افراد با تسلط کامل بر قوانین جدید و تبصره های اون ها، می تونن راهنمای خوبی براتون باشن و بهتون کمک کنن تا بدون هیچ دغدغه ای، کارهاتون رو پیش ببرید و خدای ناکرده متحمل ضرر نشید.