قیمت مجاز در بورس چیست

قیمت مجاز در بورس، در واقع، محدوده ای است که قیمت یک سهم در هر روز معاملاتی می تواند توی اون نوسان کنه و یک سقف و کف مشخص برای حرکت قیمت سهم توی اون روز تعیین می کنه. این ابزار یکی از مهم ترین قوانین بازار سرمایه ایرانه که به ما کمک می کنه تا نوسانات قیمت ها خیلی از کنترل خارج نشن و جلوی هیجانات لحظه ای توی بازار رو بگیره. این محدوده، یک ابزار حیاتی برای مدیریت ریسک و حفظ ثبات توی بازار بورس به حساب میاد.

اگه تا حالا وارد دنیای بورس شده باشین یا حتی از دور پیگیرش بوده باشین، حتماً دیدید که قیمت سهام مدام در حال تغییره. اما آیا این تغییرات بی حد و مرزن؟ نه، دقیقاً همین جاست که پای قیمت مجاز یا همون دامنه نوسان به میون میاد. این مفهوم خیلی برای تازه کارها و حتی کسایی که مدت هاست توی بازارن، مهمه چون بدون درک اون، ممکنه تصمیمات اشتباهی بگیرن و سرمایه شون به خطر بیفته. در ادامه می خوایم حسابی این موضوع رو بشکافیم و ببینیم دقیقاً قیمت مجاز چیه، چطور حساب میشه، چه انواعی داره، بودنش چه خوبی ها و بدی هایی داره و اصلاً کی یه سهم بدون این محدودیت معامله میشه. پس اگه می خواین توی بورس آگاهانه تر سرمایه گذاری کنید، تا آخر این مطلب با ما همراه باشید.

قیمت مجاز در بورس یعنی چی؟ (تعریف و مفهوم دامنه نوسان)

تصور کنید هر روز صبح که میرید سر کار یا هر جای دیگه ای، یه سری قوانین و چهارچوب ها وجود دارن که بهتون کمک می کنن کارتون رو بهتر انجام بدید. توی بورس هم داستان همینه! قیمت مجاز یا دامنه نوسان دقیقاً همین چهارچوب ها هستن. این یعنی هر سهمی نمی تونه توی یک روز معاملاتی هر چقدر دلش خواست بالا یا پایین بره. یه حداقل و حداکثر قیمتی براش مشخص شده که فقط توی اون محدوده می تونه معامله بشه. مثلاً اگه امروز یه سهمی رو ۷ درصد بالاتر از قیمت دیروزش خریدید، دیگه اجازه ندارید تا آخر اون روز بیشتر از ۷ درصد بالاتر از قیمت پایانی دیروز، اون رو بخرید یا بفروشید. به این سقف، سقف قیمتی مجاز و به کفش کف قیمتی مجاز می گیم.

هدف اصلی از گذاشتن این قانون توی بازار بورس ایران، کنترل هیجانات سرمایه گذارهاست. وقتی خبری بد یا خوب منتشر میشه، ممکنه همه هجوم بیارن برای خرید یا فروش، که این خودش باعث نوسانات شدید و غیرمنطقی میشه. دامنه نوسان جلوی این کار رو می گیره و به بازار فرصت میده تا آروم تر واکنش نشون بده و نذاره سرمایه کسی یک شبه دود بشه.

یه نکته مهمی که خیلی ها ممکنه اشتباه بگیرن، تفاوت قیمت مجاز (یا همون دامنه نوسان) با بازه روز سهم هست. قیمت مجاز، همون محدوده ایه که از اول صبح برای سهم تعیین شده و قیمت فقط توی اون محدوده اجازه داره بالا و پایین بره. اما بازه روز پایین ترین و بالاترین قیمتیه که یک سهم واقعاً توی اون روز معامله شده. یعنی ممکنه سهمی قیمتش توی اون روز به سقف مجازش نرسه، یا برعکس، به کف مجازش برسه ولی دیگه پایین تر از اون نره. اسم های دیگه ای هم برای این مفهوم توی بازار می شنوید، مثل حد نوسان یا محدوده مجاز نوسان قیمت. همه شون به همون قیمت مجاز اشاره دارن.

چطور دامنه نوسان رو حساب کنیم؟ (با یک مثال شفاف)

حالا که فهمیدیم دامنه نوسان چیه، سوال اینه که چطور این سقف و کف قیمتی رو برای هر سهم حساب می کنن؟ فرمولش خیلی ساده ست:

قیمت پایانی روز قبل +/- درصد دامنه نوسان = سقف و کف قیمتی مجاز

یه چیز مهم توی این فرمول، قیمت پایانی هست. قیمت پایانی همونی نیست که سهم دقیقاً توی آخرین ثانیه معامله شد و تابلو رو بست. قیمت پایانی، میانگین موزون (میانگینی که به حجم معاملات توی هر قیمت وزن می ده) همه معاملاتیه که روی اون سهم توی روز انجام شده. این قیمت برای روز بعد میشه مبنای محاسبه دامنه نوسان.

مثال عددی و گام به گام محاسبه دامنه نوسان

بذارید با یک مثال واقعی تر موضوع رو روشن تر کنیم. فرض کنید:

• سهام شرکت الف دیروز با قیمت پایانی 10,000 ریال بسته شده.
• دامنه نوسان برای این سهم هم طبق قانون بورس، مثبت و منفی 7% هست.

برای محاسبه سقف و کف قیمتی مجاز برای فردا، این مراحل رو دنبال می کنیم:

1. محاسبه درصد نوسان:
   • ۷ درصد از 10,000 ریال میشه: 10,000 * 0.07 = 700 ریال
2. محاسبه سقف قیمتی مجاز:
   • قیمت پایانی + درصد نوسان = 10,000 + 700 = 10,700 ریال
3. محاسبه کف قیمتی مجاز:
   • قیمت پایانی – درصد نوسان = 10,000 – 700 = 9,300 ریال

پس، سهم شرکت الف فردا اجازه داره فقط بین 9,300 ریال (کف قیمتی) و 10,700 ریال (سقف قیمتی) معامله بشه. یعنی هر سفارش خرید یا فروشی خارج از این محدوده، توی سیستم ثبت نمیشه. البته ممکنه اعداد بعد از محاسبه کمی اعشاری بشن که اونا رو معمولاً رند می کنن.

قیمت پایانی، ستون فقرات محاسبه دامنه نوسان روز بعده. هر چقدر این قیمت دقیق تر محاسبه بشه، بازار شفاف تر عمل می کنه.

انواع دامنه نوسان در بازارهای مالی ایران (آپدیت جدید)

فکر نکنید دامنه نوسان برای همه سهم ها و توی همه بازارها یکسانه. نه! هر بخش از بازار بورس و فرابورس، قواعد خاص خودش رو برای دامنه نوسان داره. این تفاوت ها برای مدیریت ریسک و نیازهای هر بازار اعمال میشه. بیاین با هم ببینیم این تفاوت ها چیا هستن:

دامنه نوسان در بورس اوراق بهادار و فرابورس (بازار اصلی)

اینجا جاییه که بیشتر سهام شرکت ها و اوراق مختلف معامله میشن. قوانین دامنه نوسانش هم برای سهام عادی، اوراق بدهی (مثل اوراق مشارکت) و اوراق مشتقه (مثل آتی سهام) اینجوریه:

• سهام عادی، اوراق بدهی و اوراق مشتقه: در حال حاضر و طبق آخرین به روزرسانی ها، دامنه نوسان برای این ها مثبت و منفی 7 درصد قیمت پایانی روز قبل هست. یعنی اگه قیمت پایانی یک سهم 1000 تومن باشه، فردا می تونه بین 930 تا 1070 تومن معامله بشه. قبلاً این درصد 5% بود، اما برای افزایش نقدشوندگی بازار، به 7% تغییر کرد.
• حق تقدم سهام: حق تقدم داستانش کمی فرق می کنه. حق تقدم یعنی شما به عنوان سهامدار، حق دارید توی افزایش سرمایه شرکت مشارکت کنید و سهام جدید بخرید. دامنه نوسان برای حق تقدم ها به شرح زیره:
  • در بازار بورس: مثبت و منفی 14 درصد.
  • در بازار فرابورس: مثبت و منفی 7 درصد.
• صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله (ETF): این صندوق ها که خودشون مثل یک سهم معامله میشن و توی ترکیبشون چندین سهام یا دارایی دیگه دارن، دامنه نوسانشون مثبت و منفی 10 درصد هست.

دامنه نوسان در بازار پایه فرابورس (تابلوهای رنگی)

بازار پایه فرابورس، جاییه برای معامله سهام شرکت هایی که یا شرایط پذیرش توی بازار اصلی بورس رو ندارن، یا از اون بازارها به دلیل عدم رعایت قوانین خارج شدن. این بازار از سه تا تابلو اصلی تشکیل شده که هر کدوم دامنه نوسان خودشون رو دارن. هدف از این طبقه بندی، افزایش شفافیت و مدیریت ریسک برای سرمایه گذارهاست:

• تابلو زرد: دامنه نوسان این تابلو مثبت و منفی 3 درصد قیمت پایانی روز قبل هست. این تابلو معمولاً برای شرکت هایی با وضعیت شفافیت و مالی متوسطه.
• تابلو نارنجی: دامنه نوسان در این تابلو مثبت و منفی 2 درصد قیمت پایانی روز قبل تعیین شده. شرکت های این تابلو معمولاً شفافیت و وضعیت مالی ضعیف تری نسبت به تابلو زرد دارن.
• تابلو قرمز: و اما تابلو قرمز که ریسکش از همه بالاتر محسوب میشه، دامنه نوسانش مثبت و منفی 1 درصد قیمت پایانی روز قبل هست. این تابلو برای شرکت هایی با ریسک بالا یا عدم شفافیت کافیه.

برای اینکه بتونید یک دید جامع از انواع دامنه نوسان داشته باشید، این جدول رو ببینید:

نوع دارایی/بازار	دامنه نوسان (درصد)
سهام عادی (بورس و فرابورس – بازار اصلی)	+/- 7%
اوراق بدهی و مشتقه (بورس و فرابورس – بازار اصلی)	+/- 7%
حق تقدم سهام (بورس)	+/- 14%
حق تقدم سهام (فرابورس)	+/- 7%
صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله (ETF)	+/- 10%
بازار پایه فرابورس (تابلو زرد)	+/- 3%
بازار پایه فرابورس (تابلو نارنجی)	+/- 2%
بازار پایه فرابورس (تابلو قرمز)	+/- 1%

دامنه نوسان: خوبه یا بد؟ (مزایا و معایب)

حالا که با تعریف و انواع دامنه نوسان آشنا شدیم، وقتشه که به این سوال مهم جواب بدیم: اصلاً وجود این محدودیت ها توی بورس ایران خوبه یا بده؟ مثل هر قانون دیگه ای، دامنه نوسان هم جنبه های مثبت و منفی خودش رو داره که در ادامه بهشون می پردازیم.

مزایای دامنه نوسان

اگه از یه سهامدار تازه کار بپرسید، احتمالاً اولین چیزی که به ذهنش میاد، آرامشیه که دامنه نوسان به بازار میده. بورس ایران خیلی هیجانی عمل می کنه و اخبار، حتی کوچک ترینشون، می تونن بازار رو زیر و رو کنن. اینجا دامنه نوسان مثل یه سپر محافظ عمل می کنه:

• کاهش ریسک سرمایه گذاری و جلوگیری از ضررهای سنگین یک روزه: فرض کنید یه خبر منفی خیلی بد منتشر میشه. اگه دامنه نوسان نباشه، ممکنه یه سهم توی یک روز ۲۰ یا ۳۰ درصد ریزش کنه و سرمایه شما حسابی آب بره. اما با وجود دامنه نوسان، این ضرر توی چند روز تقسیم میشه و شما وقت بیشتری برای تصمیم گیری دارید.
• کنترل هیجانات بازار و جلوگیری از تصمیمات احساسی (ترس و طمع): دیدید بعضی وقت ها یه سهم الکی صف خرید میشه یا بی دلیل می ریزه؟ اینا بیشتر به خاطر هیجانات و شایعاته. دامنه نوسان جلوی این هیجانات رو می گیره و به معامله گرها فرصت میده با منطق بیشتری فکر کنن.
• مبارزه با دستکاری قیمت توسط سهامداران عمده: سهامدارهای بزرگ تر نمی تونن به راحتی قیمت رو دستکاری کنن و یک شبه کلی پول به جیب بزنن. دامنه نوسان محدودیت هایی برای حرکت سریع قیمت ایجاد می کنه و بازار رو منصفانه تر نگه می داره.
• افزایش ثبات و جلوگیری از نوسانات شدید و غیرمنطقی: وقتی قیمت ها خیلی سریع بالا و پایین نرن، بازار ثبات بیشتری پیدا می کنه و کمتر دچار شوک میشه. این برای سلامت بلندمدت بازار خیلی مهمه.
• افزایش زمان برای تحلیل و تصمیم گیری سرمایه گذاران: وقتی سهم قفل صف خرید یا فروش میشه، شما چند روز وقت دارید تا درباره سهم تحقیق کنید، اخبار رو بررسی کنید و با اطلاعات بیشتری تصمیم بگیرید که سهم رو نگه دارید، بخرید یا بفروشید.

معایب دامنه نوسان

اما خب، هر سکه ای دو رو داره! دامنه نوسان با تمام خوبی هاش، ایراداتی هم داره که نمیشه ازشون چشم پوشی کرد. شاید مهم ترین ایرادش این باشه که جلوی کشف قیمت واقعی رو می گیره:

• کند شدن روند کشف قیمت واقعی سهم: تصور کنید یه خبر فوق العاده خوب درباره یک شرکت منتشر میشه، مثلاً یه قرارداد خیلی بزرگ بسته. اگه دامنه نوسان نبود، شاید سهم همون روز ۲۰ درصد بالا می رفت. اما چون محدودیت وجود داره، این ۲۰ درصد افزایش قیمت ممکنه توی ۳ یا ۴ روز اتفاق بیفته. یعنی قیمت واقعی سهم دیرتر پیدا میشه.
• کاهش نقدشوندگی سهام و ایجاد صف های خرید و فروش طولانی: همین کند شدن روند کشف قیمت باعث میشه وقتی سهمی خیلی پرطرفدار میشه، برای خریدش صف های طولانی تشکیل بشه که شما نتونید سهم رو بخرید. یا برعکس، وقتی خبری منفیه، صف فروش های سنگین ایجاد میشه و ممکنه چند روز طول بکشه تا بتونید سهمتون رو بفروشید. این یعنی نقدشوندگی بازار میاد پایین.
• ایجاد جو روانی منفی چند روزه در زمان اخبار منفی یا مثبت شدید: اگه یه خبر بد بیاد، به جای اینکه یک روزه اثرش رو بذاره و تموم بشه، ممکنه سهم چند روز متوالی صف فروش بشه و این خودش یک جو روانی منفی و خسته کننده توی بازار ایجاد می کنه.
• محدود کردن پتانسیل سود یا زیان در کوتاه مدت: معامله گرهای حرفه ای که دنبال نوسانات بزرگ توی زمان کم هستن، ممکنه از این قضیه ناراضی باشن چون پتانسیل کسب سودهای بزرگ توی یک روز رو ازشون می گیره.

یه نکته جالب اینجاست که توی خیلی از بورس های پیشرفته دنیا مثل آمریکا، به جای دامنه نوسان، از توقف معاملات (Trading Halt) استفاده میشه. یعنی اگه سهمی یهو خیلی بالا یا پایین رفت، معاملاتش رو برای مدت کوتاهی متوقف می کنن تا بازار نفس بکشه و هیجانات فروکش کنه. بعد از اون، معاملات با قیمت جدید و بدون دامنه از سر گرفته میشه.

سهم کی بدون دامنه نوسان باز میشه؟ (موارد استثنا)

تا اینجا فهمیدیم که دامنه نوسان تقریباً برای همه سهم ها وجود داره، اما همیشه استثنائاتی هم هستن. بعضی وقت ها پیش میاد که یک سهم بدون هیچ محدودیتی، یعنی بدون سقف و کف قیمتی، معامله میشه. این اتفاق معمولاً توی موقعیت های خاصی میفته:

• پس از برگزاری مجامع عمومی: شرکت ها هر سال یک مجمع عمومی عادی سالیانه دارن که توی اون درباره تقسیم سود (سود نقدی یا همون DPS) و تصویب صورت های مالی تصمیم گیری می کنن. همچنین ممکنه مجامع فوق العاده ای برگزار بشه که توی اون درباره افزایش یا کاهش سرمایه، تغییر اساسنامه و چیزهای مهم دیگه تصمیم می گیرن. بعد از این مجامع، چون تغییرات مهمی توی وضعیت شرکت اتفاق افتاده، معمولاً سهم بدون دامنه نوسان بازگشایی میشه تا قیمت واقعی جدیدش کشف بشه.
• بازگشایی سهم پس از اتفاقات مهم و تاثیرگذار بنیادی: بعضی وقت ها یه خبر خیلی مهم و اساسی (بنیادی) درباره یک شرکت منتشر میشه که می تونه حسابی روی ارزشش تأثیر بذاره. مثلاً یه شرکت معدنی مجوز استخراج یک معدن بزرگ رو می گیره یا یه شرکت دارویی خبر کشف یک داروی جدید رو اعلام می کنه. توی این مواقع، ناظر بازار ممکنه تشخیص بده که سهم باید بدون دامنه نوسان باز بشه تا اثر کامل خبر روی قیمتش مشخص بشه و بازار بتونه قیمت جدید رو کشف کنه.
• اوراق بهاداری که دارای بازارگردان هستند: بازارگردان ها مثل یک بازیگر فعال توی بازار عمل می کنن که هدفشون افزایش نقدشوندگی سهم و کاهش نوسانات غیرمنطقی اونه. طبق مقررات خاص بازارگردانی، ممکنه برای سهم هایی که بازارگردان دارن، دامنه نوسان روزانه متفاوت یا حتی در مواردی خاص، بدون دامنه در نظر گرفته بشه.

دونستن این موارد به شما کمک می کنه که توی این شرایط خاص، غافلگیر نشید و بتونید تصمیمات درستی بگیرید. همیشه قبل از اینکه سهمی رو بخرید، بررسی کنید که آیا مجامع مهمی در پیش داره یا نه.

چگونه دامنه نوسان یک نماد را پیدا کنیم؟ (راهنمای عملی)

حالا که از اهمیت دامنه نوسان و مفهومش باخبرید، احتمالاً دلتون میخواد بدونید چطور می تونید دامنه نوسان هر سهمی رو که دوست دارید، پیدا کنید. نگران نباشید، کار سختی نیست و خیلی راحت می تونید این اطلاعات رو به دست بیارید.

مهم ترین و جامع ترین منبع اطلاعات بازار بورس ایران، وب سایت

TSETMC.com

هست. این سایت توسط شرکت مدیریت فناوری بورس تهران اداره میشه و تمام اطلاعات لحظه ای بازار رو توی خودش داره. برای پیدا کردن دامنه نوسان یک نماد، کافیه این مراحل رو دنبال کنید:

1. ورود به وب سایت TSETMC: اول از همه وارد آدرس

   www.tsetmc.com

   بشید.

2. جستجوی نماد: بالای صفحه یک کادر جستجو وجود داره. اسم نماد مورد نظرتون (مثلاً فولاد یا شبندر) یا قسمتی از اون رو تایپ کنید و اینتر رو بزنید.
3. مشاهده صفحه نماد: با جستجو، صفحه مربوط به اون نماد باز میشه. توی این صفحه، اطلاعات خیلی زیادی مثل قیمت پایانی، آخرین قیمت، حجم معاملات و… وجود داره.
4. پیدا کردن دامنه نوسان: توی قسمت بالای صفحه نماد، یا کمی پایین تر توی بخش اطلاعات قیمتی، قسمتی به اسم محدوده مجاز یا دامنه مجاز رو می بینید. دو تا عدد اونجا نوشته شده که همون سقف و کف قیمتی مجاز برای اون روز هستن. مثلاً اگه نوشته باشه (9,300 – 10,700)، یعنی سهم می تونه بین این دو قیمت معامله بشه.
5. پیام ناظر: گاهی اوقات ممکنه ناظر بازار بخواد اطلاعیه خاصی درباره یک نماد یا یک اتفاق مهم بده. این اطلاعیه ها توی بخش پیام ناظر در بالای وب سایت TSETMC قابل دسترسی هستن و می تونید اطلاعات مربوط به بازگشایی نماد بدون دامنه نوسان یا تغییرات خاص رو اونجا پیدا کنید.

علاوه بر TSETMC، همه سامانه های معاملاتی کارگزاری ها که باهاشون خرید و فروش می کنید هم این اطلاعات رو بهتون نشون میدن. وقتی وارد پنل کاربری تون میشید و نماد مورد نظر رو انتخاب می کنید، معمولاً توی بخش مشخصات نماد، سقف و کف قیمتی مجاز برای اون روز رو می تونید ببینید. پس برای دسترسی به این اطلاعات لازم نیست خیلی دنبالش بگردید، به راحتی توی دسترس شماست.

نتیجه گیری

خب، رسیدیم به انتهای این سفر شیرین توی دنیای قیمت مجاز یا همون دامنه نوسان در بازار بورس ایران. دیدیم که این مفهوم، محدوده ایه که قیمت یک سهم اجازه داره توی یک روز معاملاتی نوسان کنه و یک سقف و کف براش تعیین می کنه. این ابزار نه تنها به عنوان یک کنترل کننده قدرتمند برای جلوگیری از نوسانات شدید و هیجانات لحظه ای بازار عمل می کنه، بلکه ریسک سرمایه گذاری رو هم تا حد زیادی برای ما کم می کنه.

درسته که دامنه نوسان مزایای زیادی مثل کاهش ریسک، کنترل هیجانات و مبارزه با دستکاری قیمت داره، اما در کنارش معایبی مثل کند شدن روند کشف قیمت واقعی و کاهش نقدشوندگی رو هم به همراه داره. به هر حال، این قانون بخش جدانشدنی از بازار بورس ایرانه و دونستن جزئیات اون، از نحوه محاسبه گرفته تا انواعش توی بازارهای مختلف (مثل بورس، فرابورس، بازار پایه و حق تقدم) و حتی استثنائاتی که سهم بدون دامنه نوسان باز میشه، حسابی به شما کمک می کنه تا با چشم بازتری توی این بازار فعالیت کنید.

یادتون باشه، هر تصمیمی که توی بورس می گیرید، باید بر اساس دانش و تحلیل دقیق باشه. دامنه نوسان فقط یک ابزاره برای ثبات بیشتر، اما مسئولیت نهایی سود و زیان شما با خودتونه. حالا، با توجه به تمام چیزهایی که گفتیم، به نظر شما، وجود دامنه نوسان برای بازار بورس ایران مفیدتره یا آزادی کامل نوسان قیمت؟