شهری که در چاله های خودساخته فرو می رود

به گزارش فیچینو، زیرپای شهر تاریخ و تمدن به قدری سست شده که با یک بارندگی یا ترک خوردگی لوله آب و فاضلاب، زمین فرو می ریزد و جاده و خیابان دهان باز می کند.

فیچینو در خبری نوشت:فروریزش های سلسله وار خیابان های شهر اصفهان که اخبار آن امسال در رسانه ها پُرتکرار شده است مساله دیروز و امروز این دیار نیست کمااینکه برخی حوادث فرونشستی آن مسکوت می ماند.

فروردین 1401 در پی وقوع چندین حادثه فرونشستی در شهر اصفهان گزارشی با عنوان «تنش زیر پای اصفهان / تکرار حادثه ریزش خیابان ها غیرعادی است» منتشر شد که در آن روزها از سوی مسوولان محلی مورد تردید و انکار قرار گرفت و به جای چاره اندیشی و اقدام عاجل، بر معلول که ترک خوردگی لوله های فرسوده آب و فاضلاب بود، به عنوان عامل حوادث فروریزش خیابان ها تاکید شد.

9 حادثه فروریزش زمین در شهر اصفهان طی 2 ماه

این روزها اما مسوولان اصفهانی به تاثیر فرونشست زمین بر ترک خوردگی لوله ها و تاسیسات و فروریزش های سریالی خیابان های اذعان می کنند. در همین ارتباط مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به وقوع 9 مورد حادثه شکستگی لوله های آب و فاضلاب در کلانشهر اصفهان و فروریزش خیابان های این شهر از ابتدای سال جاری تاکنون، به خبرنگار فیچینو می گوید: باید توجه داشت که فرونشست زمین این شرایط را تشدید کرده است.

قدمت شبکه فاضلاب شهری اصفهان به 66 سال و طول این شبکه به بیش از سه هزار و 600 کیلومتر می رسد. منصور شیشه فروش با اشاره به فرسودگی شبکه آب و فاضلاب اصفهان می افزاید: از 300 کیلومتر خطوط فاضلاب فرسوده کلان شهر اصفهان 44 کیلومتر آن در اولویت بازسازی بوده و نیاز است وزارت نیرو اعتبارات ویژه در راستای تسریع بازسازی خطوط فرسوده فاضلاب اصفهان را تامین کند.

فرونشست نامتقارن عامل تنش بر زیرساخت های شهری اصفهان

اما علی بیت الهی رییس بخش زلزله و خطرپذیری تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در واکنش به وقوع 9 مورد فروریزش زمین در شهر اصفهان طی 2 ماهه گذشته، اظهار می کند: فروریزش های سریالی اصفهان به هر دلیلی مانند آب شستگی ناشی از گسیختگی لوله های آب و یا فرسایش های تونلی و … باشد، بدون تردید عامل اصلی و اولیه آنها فرونشست زمین و به ویژه وجود گرادیان بالای فرونشست زمین در سراسر محدوده اصفهان است.

وی می افزاید: فرونشست زمین و مهم تر از آن فرونشست نامتقارن زمین موجب وارد آمدن تنش به زیرساخت ها نظیر لوله های آب شده و موجب انحنا و در نهایت گسیختگی آنها می شود و در نهایت آب شستگی ناشی از گسیختگی های لوله ها که خود ناشی از فرونشست گسترده زمین در کلان شهر اصفهان است، منجر به فروریزش های سانحه زا و خطرناک در اصفهان می شود.

فرونشست زمین 602 دشت کشور را تهدید می کند، در این میان دشت اصفهان- برخوار که کلانشهر اصفهان در آن واقع شده است بنا به گفته کارشناسان سازمان زمین شناسی کشور شرایطی فوق بحرانی و خطرناک دارد. خطرناک اعلام شدن وضعیت فرونشست دشت اصفهان- برخوار در بین سایر دشت ها، به دلیل واگرایی خاک آبخوان و فرآیند نامتقارن فرونشست اصفهان است در حالی که مراکز جمعیتی بسیار و صنایع متعددی بر روی آبخوان اصفهان مستقر است.

800 هزار واحد مسکونی در شهر اصفهان روی خط فرونشست

طبق برآوردها جمعیتی بالغ بر 2 میلیون و 300 هزار نفر و حدود 750 هزار تا 800 هزار واحد مسکونی در شهر اصفهان در زون خطر فرونشست هستند؛ علاوه بر این اِلمان های ساختمانی، تاسیسات و زیرساخت ها و آثار تاریخی ارزشمند این شهر بر اثر فرونشست زمین دچار آسیب می شود و ده ها پمپ بنزین و گاز، بیمارستان ها، هتل ها، ایستگاه های آتش نشانی و مراکز دولتی، صنعتی، پزشکی، و صدها مدرسه و مسجد در اصفهان با خطر فرونشست و فروچاله روبرو است.

نرخ فرونشست سالانه دشت اصفهان- برخوار بین 15 تا 20 سانتیمتر اعلام می شود که این عدد پنج برابر میانگین جهانی است. آبخوان اصفهان در حالی سالانه یک متر اُفت سطح آب دارد و تا 20 سانتیمتر فرو می نشیند که چهار میلیمتر نشست زمین در سال در جهان بحران آب نامیده می شود. بنا بر مطالعات انجام شده از سال 1360 تاکنون بیش از سه میلیارد مترمکعب آب از منابع زیرزمینی دشت اصفهان- برخوار تخلیه شده و این در حالی است که این دشت از سال 45 شمسی در لیست دشت های ممنوعه بوده است.

در دشت هایی که ممنوعه اعلام می شود با توجه به افت سطح آب زیرزمینی در آن ها اجازه حفر چاه جدید داده نمی شود و برداشت ها باید طبق قوانین تعیین شده، انجام شود.

این در حالی که به رغم ممنوعه بودن دشت اصفهان- برخوار از دهه 60 تاکنون هزاران حلقه چاه با مجوز و بدون مجوز در این دشت حفر شده است. چاه های عمیق و نیمه عمیقی که شیره جان زمین را می مکند.

بر اساس آمار یک هزار و 480 حلقه چاه غیرمجاز و چهار هزار و 800 حلقه چاه مجوز دار در دشت اصفهان -برخوار وجود دارد که بسیاری از آنها از جمله چاه های حریمی از زمان خشکیدن رودخانه زاینده رود و کاهش منابع آب سطحی حفر شدند.

به رغم هشدارهای کارشناسان درباره وضعیت وخیم فرونشست اصفهان طی سال های اخیر اما در عمل اقدام عاجلی برای کنترل این سرطان بدخیم نشده است.

کنترل فرونشست اصفهان در بن بست انکار و تعویق

در این ارتباط بهرام نادی عضو هیات علمی دانشکده مهندسی عمران و ژیوتکنیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد به خبرنگار فیچینو می گوید: نبود وحدت رویه برای کنترل فرونشست در اصفهان یک مساله حاکمیتی است و با وجود هشدارها و مطالعات طی سال های اخیر، قاعدتاً می بایست به این نتیجه می رسیدیم که برای این پدیده دنبال راه حل باشیم.

وی می افزاید: به نظر می رسد که یکی از روش های مدیران در برابر این پدیده در اصفهان راه حل تعویق است زیرا هیچ اقدامی برای کنترل فرونشست شروع نشده است در حالی که می دانیم اتفاقی که رخ می دهد چیست و علت ها و راهکارهای آن مدل سازی شده، فرونشست از عواملی است که می تواند بر شکستگی لوله ها تاثیر گذار باشد و می دانیم که افت سطح آب زیرزمینی سبب فرونشست می شود.

عضو کارگروه تخصصی فرونشست اصفهان تصریح می کند: بنابراین برای رفع این معضل از منشا، راه حل این است که فکری به حال مدیریت و نگهداری منابع آب زیرزمینی شود در حالی که متاسفانه چنین اقدامی نمی شود یا اگر شده باشد درخور مشکل نیست.

نادی با بیان اینکه حل مساله فرونشست یک دیدگاه کلان نیاز دارد، خاطرنشان می کند: یک دیدگاه ملی و حاکمیتی لازم است که این معضل را حل کند زیرا متاسفانه بسیاری از مناطق در ایران درگیر فرونشست هستند.

تداوم مسیر فرونشست

عضو کارگروه تخصصی فرونشست اصفهان با اشاره به اینکه 52 درصد لوله های فاضلاب شهری اصفهان پوسیده است، می افزاید: لوله های سیمانی فاضلاب شهری اصفهان بیش از نیم قرن عمر دارد و در این شرایط بارندگی که اتفاق می افتد و آب جاری می شود سقف این سیستم فاضلاب فرو می ریزد چون لوله سیمانی وجود ندارد و از بین رفته است. سقف که پایین می رود خیابان و جاده را هم پایین می کشد.

وی با بیان اینکه مسوولان در بخش فاضلاب می توانستند مستقل سرمایه گذاری کنند اما در این قسمت هم سرمایه گذاری انجام نشده است، خاطرنشان می کند: راهکار فوری برای جلوگیری از حوادث فروریزش های ناشی از شکستگی خطوط فاضلاب تعویض لوله های فرسوده است؛ همچنین لازم است با سیستم نفوذگر زمین نقاط بحرانی لوله ها و حفره ها را اندازه گیری و با لوله های پلیمری تعویض کرد. این اقدام موقتی و کم هزینه تر است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه بخشی از راه حل کنترل فرونشست وابسته به مدیریت منابع آب است، اضافه می کند: باید توجه داشت که در حال حاضر دیدگاه کلان درخصوص کنترل فرونشست زمین وجود ندارد و به همین دلیل مسیر ذی نفعان، مسیری نیست که در راستای کنترل فرونشست باشد و تداوم مسیری است که فرونشست ادامه پیدا کند.

نادی می افزاید: از یک سو کشاورزی توسعه پیدا می کند و از سوی دیگر صنعت و جمعیت؛ به بیان دیگر میزان برداشت ما از منابع آب زیرزمینی از میزان ورودی آب بیشتر است، اگر کسری آبخوان داریم از طرفی صنعت و جمعیت توسعه پیدا می کند و این در راستای افزایش برداشت ها است و کمتر نمی شود.

وی ادامه می دهد: برای کنترل این شرایط یا باید آورد آب را افزایش داد مانند طرح های انتقال آب یا مدیریت بهره وری آب را با منابع محدود و مصارفی که وجود دارد، در پیش گرفت که سرمایه گذاری و اعتبارات در اینجا مطرح می شود.

کنترل فرونشست نیازمند اعمال نظام و قانون حوضه های آبریز

در همین ارتباط حامد یزدیان نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی در خصوص تامین اعتبار برای اجرای برنامه جامع کنترل فرونشست زمین به خبرنگار فیچینو می گوید: قانونی درباره فرونشست نداریم در حالی که تعاریفی که مورد اجماع، وفاق و پذیرش همگان باشد و متناسب آن بودجه اختصاص یابد و رصد شود نیاز به قوانینی دارد که باید در مجلس دوازدهم پیگیری شود.

نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می کند: باید توجه داشت که بخشی از اقدامات برای کنترل فرونشست بودجه خاصی نیاز ندارد و در حقیقت باید نظم و نظام و قانون را در حوضه آبریز اعمال کنیم که از جمله آنها جریان دایمی آب در رودخانه زاینده رود است.

یزدیان ادامه می دهد: واقعیت این است که کنترل فرونشست یک عزم جمعی نیاز دارد تا در اولویت بودن نیازهای زیست محیطی را بپذیریم و در بین نیازهای مختلف حتی شرب، صنعت و کشاورزی، به این مهم توجه کنیم.

وی تاکید می کند: نیازهای زیست محیطی حوضه آبریز به دلیل فرونشست زمین بسیار جدی است و اگر عزمی برای اولویت بخشیدن آن ایجاد شود، فکر می کنم با بودجه های معمول پروژه های انتقال یا تامین آب بتوانیم فرونشست اصفهان را نیز کنترل کنیم.

طبق مطالعات مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، حداقل دبی جریان آب ثابت در رودخانه زاینده رود باید 15 مترمکعب بر ثانیه در شهر اصفهان باشد که این میزان یعنی سالانه نزدیک به 470 میلیون مترمکعب آب باید از زیر سی وسه پل و پل خواجو عبور کند تا مشکل فرونشست زمین در این شهر متوقف شود.

قابل توجه اینکه در یک سال با بارش های نرمال، مجموع آورد زاینده رود به همراه تونل های انتقال آب، بیش از یک میلیارد و 500 میلیون مترمکعب است.

به بیان ساده تر با کمتر از یک سوم آورد حوضه زاینده رود می توان فرونشست زمین در اصفهان با شش هزار بنای تاریخی را متوقف کرد.

233217