داخل زندان تهران بزرگ

زندان تهران بزرگ یا همان ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، که خیلی ها آن را با اسم «فشافویه» می شناسند، جایی نیست که کسی با دل خوش از آن حرف بزند. این زندان که در واقع با هدف تفکیک مجرمان مواد مخدر ساخته شد، حالا به یکی از مهمترین و شلوغ ترین زندان های کشور تبدیل شده و شرایط نگهداری زندانیان در آن، همیشه محل بحث و نگرانی بوده است.

اگر دنبال اطلاعات دقیق و بی طرفانه درباره این ندامتگاه هستید، این مقاله قرار است همه چیز را از صفر تا صد برایتان روشن کند؛ از ساختار فیزیکی و تاریخچه پر فراز و نشیبش گرفته تا وضعیت بغرنج بهداشتی، مشکلات حقوق بشری، و حتی تحریم های بین المللی که علیه اش وضع شده است. هدف ما این است که بدون هیچ جانبداری، یک تصویر کامل و واقعی از آنچه «داخل زندان تهران بزرگ» می گذرد، ارائه دهیم تا هم خانواده ها، هم فعالان حقوق بشر و هم هر کسی که به این موضوعات علاقه دارد، اطلاعات جامعی پیدا کند.

تاریخچه و چگونگی تاسیس زندان فشافویه

شاید بپرسید اصلا چرا باید جایی به وسعت زندان فشافویه ساخته می شد؟ داستان از آنجا شروع می شود که نیاز مبرمی به تفکیک و نگهداری مجرمان مواد مخدر از سایر زندانیان حس می شد. همین شد که ایده ساخت یک اردوگاه بزرگ برای این دسته از مجرمان شکل گرفت تا هم نظم بهتری در زندان های موجود برقرار شود و هم بتوان برنامه های اصلاحی خاص تری برای این افراد پیاده کرد.

ساخت این مجموعه عظیم، که خیلی ها آن را بزرگترین زندان کشور می دانند، حدود ۱۵ سال طول کشید. این یعنی یک پروژه بسیار زمان بر و پیچیده بوده است. در نهایت، با افتتاح «اردوگاه محکومان مواد مخدر فشافویه»، قرار بود باری از دوش سیستم قضایی و زندان بانی برداشته شود. اما گذشت زمان و افزایش جمعیت کیفری، باعث شد نقش این ندامتگاه تغییر کند و از یک اردوگاه تخصصی، به یکی از اصلی ترین و مرکزی ترین زندان های کشور تبدیل شود که انواع و اقسام زندانیان را در خود جای می دهد. این تغییر کاربری، خودش منشأ بسیاری از مشکلات و چالش های بعدی شد که تا امروز هم ادامه دارد.

مشخصات فیزیکی و جغرافیایی ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ

برای اینکه بهتر بفهمید با چه مجموعه ای طرف هستیم، بد نیست نگاهی به مشخصات فیزیکی و موقعیت جغرافیایی این زندان بیندازیم. زندان فشافویه یا همان ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، در منطقه ای به همین نام در جنوب تهران قرار دارد. آدرس دقیقش می شود کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران به قم، منطقه فشافویه، شهر حسن آباد. این موقعیت مکانی نسبتا دور از مرکز شهر، برای خانواده ها و وکلایی که قصد ملاقات یا پیگیری وضعیت زندانیان را دارند، گاهی اوقات خودش یک چالش بزرگ است.

اما از نظر ابعاد، فشافویه واقعاً یک مجموعه عظیم است. مساحت کلی این زندان حدود ۱۱۰ هکتار است و فقط اردوگاه محکومان مواد مخدرش ۷۰ هزار مترمربع زیربنا دارد. این مجموعه شامل ۳۸ سوله بزرگ است که از این تعداد، ۲۶ سوله به ۲۴ اندرزگاه ۳۰۰ نفره اختصاص داده شده است. ۱۲ سوله دیگر هم برای بخش های پشتیبانی و حفاظت در نظر گرفته شده اند. این طراحی عظیم، در ظاهر قرار بوده گنجایش ۱۷ هزار نفر زندانی را فراهم کند. اما متاسفانه، همیشه گزارش هایی مبنی بر تراکم بسیار بالاتر از ظرفیت اسمی در این زندان وجود داشته که همین موضوع، پایه و اساس بسیاری از مشکلات دیگر است.

وضعیت نگهداری و شرایط داخلی زندان فشافویه

حالا که تصویر کلی از زندان فشافویه دستتان آمد، بیایید کمی عمیق تر به وضعیت نگهداری و شرایط داخلی این زندان بپردازیم. شرایطی که به گفته بسیاری از زندانیان سابق و فعالان حقوق بشر، بسیار نگران کننده و دور از استانداردهای اولیه است.

تراکم جمعیت و فضای زیست

یکی از بزرگترین چالش ها در داخل زندان تهران بزرگ، تراکم بالای جمعیت زندانیان است. با وجود ظرفیت اسمی ۱۷ هزار نفر، همیشه اخباری مبنی بر نگهداری تعداد بسیار بیشتری زندانی شنیده می شود. این تراکم بالا، خود به خود باعث کمبود فضا، نبود حریم شخصی و افزایش تنش ها بین زندانیان می شود.

سلول ها و اندرزگاه ها، که قرار است محل اسکان صدها نفر باشند، اغلب فضای کافی برای زندانیان ندارند. این یعنی تعداد زیادی از افراد مجبورند در فضایی کوچک و محدود، روزگار بگذرانند که این مسئله نه تنها بر سلامت روانی آن ها تاثیر منفی می گذارد، بلکه می تواند به مشکلات جسمی و بهداشتی هم دامن بزند.

تغذیه و امکانات رفاهی

کیفیت و کمیت غذا در زندان فشافویه همواره یکی از موضوعات بحث برانگیز بوده است. گزارش ها حاکی از آن است که غذای ارائه شده، هم از نظر کیفیت و هم از نظر تنوع، وضعیت مناسبی ندارد و اغلب زندانیان مجبورند برای تامین نیازهای تغذیه ای خود، به خرید از فروشگاه زندان با هزینه های بالاتر روی بیاورند. البته در بسیاری از موارد توانایی مالی این کار را هم ندارند.

جدای از تغذیه، امکانات رفاهی اولیه مثل آب آشامیدنی سالم، سیستم تهویه مناسب، و گرمایش و سرمایش استاندارد نیز در بسیاری از بخش ها چالش برانگیز است. دسترسی به لوازم بهداشتی و شخصی هم که از ضروریات اولیه زندگی است، اغلب با محدودیت ها و مشکلاتی روبروست و زندانیان برای تهیه صابون، شامپو یا مسواک، با سختی های زیادی روبرو هستند.

وضعیت بهداشت و درمان در زندان فشافویه

شاید بتوان گفت که یکی از حادترین بخش های وضعیت داخل زندان تهران بزرگ، مربوط به بهداشت و درمان است. امکانات بهداری زندان، به اذعان بسیاری، اصلا پاسخگوی نیازهای درمانی هزاران زندانی نیست. کمبود پزشک متخصص، پرستار و پرسنل پزشکی کافی، یک طرف ماجراست و کمبود شدید دارو و تجهیزات پزشکی هم از طرف دیگر، مشکلات را دوچندان می کند.

گزارش های تکان دهنده ای از شیوع بیماری های واگیردار به خاطر محیط غیر استریل و عدم رعایت بهداشت مناسب شنیده می شود. زندانیان بیمار، به خصوص کسانی که نیاز به درمان های تخصصی تر دارند، برای انتقال به بیمارستان های خارج از زندان با موانع زیادی روبرو هستند. این روند شامل تأخیرهای طولانی، بوروکراسی پیچیده و گاهی هم مطالبه هزینه های درمان از خود زندانی یا خانواده اش است. نادر فتوره چی، فعال رسانه ای، قبلاً به این موضوع اشاره کرده بود که بیش از ۵۰ درصد زندانیان قرنطینه، معتادان تزریقی و کارتن خواب هایی هستند که باید به بیمارستان منتقل شوند، نه زندان. او حتی از برخوردهای «مثل حیوان و احشام» با این افراد در بدو ورود صحبت کرده بود که واقعاً دردناک است.

«به گفته نادر فتوره چی، بیش از ۵۰ درصد زندانیان قرنطینه معتادان تزریقی و کارتن خواب هستند که توان ایستادن روی پا ندارند و به جای انتقال به زندان باید به بیمارستان منتقل شوند. با معتادان، سرقتی ها، «کر و کثیف ها» و افغان ها به معنای دقیق کلمه در بدو امر مثل «حیوان» و «احشام» برخورد می شود.»

نقض قوانین و حقوق زندانیان در ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ

شاید وقتی از زندان حرف می زنیم، انتظار رعایت حداقل های حقوق انسانی را داشته باشیم، اما متاسفانه، گزارش های متعددی از نقض این حقوق در زندان فشافویه به گوش می رسد که جای بسی تأمل دارد.

عدم رعایت قانون تفکیک جرایم

یکی از مهمترین قوانینی که طبق آیین نامه سازمان زندان های ایران باید رعایت شود، قانون تفکیک جرایم است. یعنی زندانیان با جرایم مختلف، به خصوص زندانیان سیاسی و عقیدتی، باید در فضایی جدا از زندانیان جرایم عادی نگهداری شوند. هدف از این قانون، جلوگیری از تاثیرپذیری زندانیان کم خطر از مجرمان حرفه ای و همچنین حفظ امنیت و سلامت روانی گروه های آسیب پذیرتر است.

اما شواهد و گزارش های زیادی نشان می دهد که این قانون در زندان فشافویه به طور مکرر نقض می شود. بارها مشاهده شده که زندانیان سیاسی و عقیدتی، که اغلب به خاطر فعالیت های مدنی یا ابراز عقیده بازداشت شده اند، در کنار زندانیانی با جرایم خشن یا مواد مخدر نگهداری می شوند. این عدم تفکیک، پیامدهای بسیار منفی برای زندانیان سیاسی و عقیدتی دارد؛ از قرار گرفتن در معرض خشونت و ناامنی گرفته تا آزار و اذیت های روانی و جسمی که می تواند زندگی آن ها را به مراتب سخت تر کند.

بدرفتاری و سوء رفتار با زندانیان

اخبار و گزارش ها درباره بدرفتاری و سوءرفتار با زندانیان در این ندامتگاه، متاسفانه کم نیست. همانطور که پیشتر هم اشاره شد، برخورد با زندانیان، به ویژه گروه های آسیب پذیری مثل معتادان تزریقی و کارتن خواب ها، از نظر بسیاری، غیرانسانی توصیف شده است. مواردی از ضرب و شتم، استفاده از خشونت فیزیکی و رفتارهای تحقیرآمیز، بارها توسط زندانیان سابق یا خانواده هایشان گزارش شده است. این نوع رفتارها، نه تنها ناقض حقوق بشر است، بلکه هرگونه امید به اصلاح و بازپروری زندانیان را از بین می برد و چرخه خشونت را تقویت می کند.

حوادث و وقایع مهم مرتبط با زندان فشافویه

تاریخچه زندان فشافویه، پر از وقایع تلخ و مهمی است که بازتاب گسترده ای در جامعه و حتی در سطح بین الملل داشته است. این حوادث، ابعاد دیگری از وضعیت داخل زندان تهران بزرگ را به نمایش می گذارد.

اعتراضات گلستان هفتم و سرکوب دراویش گنابادی

یکی از مهمترین وقایع مرتبط با این زندان، به اعتراضات گلستان هفتم در سال ۱۳۹۶ برمی گردد. پس از سرکوب این اعتراضات، صدها تن از دراویش گنابادی بازداشتی، به فشافویه منتقل شدند. شهریور سال ۱۳۹۷، گزارش هایی از ضرب و شتم شدید این دراویش توسط ماموران امنیتی در زندان فشافویه منتشر شد. این اتفاقات، شامل استفاده از گاز اشک آور و انتقال ۸ نفر از دراویش به سلول های انفرادی بود. این حادثه، حتی واکنش های بین المللی را هم در پی داشت و سازمان دیده بان حقوق بشر، برخورد ماموران با دراویش متحصن را به شدت محکوم کرد.

قتل زندانیان در فشافویه

یکی از تکان دهنده ترین اتفاقات در این زندان، قتل علیرضا شیرمحمدعلی، یک زندانی سیاسی بود. او در خرداد ماه ۱۳۹۸، در داخل زندان فشافویه و با ۳۰ ضربه چاقو به قتل رسید. این حادثه، موجی از نگرانی و اعتراض را در پی داشت و بار دیگر بحث درباره امنیت جانی زندانیان، به خصوص زندانیان سیاسی، و همچنین عدم تفکیک جرایم را داغ تر کرد. گزارش ها و اظهارنظرهای زیادی درباره جزئیات این قتل و پیگیری های قضایی آن صورت گرفت که ابهامات زیادی را به همراه داشت و سوالات بی پاسخ زیادی را در ذهن افکار عمومی ایجاد کرد.

بازداشت و نگهداری زندانیان عقیدتی و سیاسی

با وجود اینکه طبق قانون، زندانیان سیاسی و عقیدتی باید از سایر مجرمان جدا نگهداری شوند، ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ بارها محل نگهداری این گروه از زندانیان بوده است. نام های شناخته شده ای از فعالان سیاسی، روزنامه نگاران، و دانشجویان در میان کسانی که دورانی از محکومیت خود را در این زندان گذرانده اند، به چشم می خورد. شرایط نگهداری این گروه از زندانیان، اغلب با فشارها و محدودیت های بیشتری همراه است و این موضوع، یکی دیگر از ابعاد نقض حقوق بشر در این زندان به شمار می رود.

تحریم های بین المللی علیه زندان فشافویه

وضعیت بغرنج حقوق بشری در زندان فشافویه، تنها به بحث های داخلی محدود نمانده و بازتاب های بین المللی گسترده ای داشته است. همین موضوع باعث شده که این زندان، مورد تحریم های جدی از سوی نهادهای بین المللی قرار گیرد.

تحریم های وزارت خزانه داری آمریکا

در پاییز سال ۱۳۹۸، وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا، زندان فشافویه را به دلیل ارتباط با نقض جدی حقوق بشر مورد تحریم قرار داد. برایان هوک، نماینده وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، در مهرماه همان سال این خبر را اعلام کرد و دو ماه بعد، این تحریم به طور رسمی اجرایی شد. این تحریم ها، پیامی روشن از سوی جامعه بین الملل درباره نگرانی های عمیق از وضعیت حقوق بشر در این زندان و لزوم پاسخگویی مقامات مسئول بود.

تحریم های اتحادیه اروپا

مسئله تحریم ها فقط به آمریکا محدود نشد. در فروردین ماه ۱۴۰۰، اتحادیه اروپا نیز به علت نقض حقوق بشر در ایران، کشتار و سرکوب معترضان در آبان ۹۸، سه زندان جمهوری اسلامی ایران، از جمله فشافویه، را تحریم کرد. این تحریم ها نشان داد که نهادهای بین المللی، به دقت وضعیت حقوق بشر در زندان های ایران را رصد می کنند و در صورت مشاهده موارد نقض، واکنش نشان می دهند. این تحریم ها، محدودیت هایی را برای تعاملات بین المللی مسئولین و نهادهای مرتبط با این زندان ایجاد می کند و فشار مضاعفی برای بهبود شرایط به وجود می آورد.

راهنمای عملی برای خانواده ها و پیگیری وضعیت زندانیان

اگر یکی از نزدیکانتان داخل زندان تهران بزرگ است، احتمالا با سوالات زیادی درباره نحوه پیگیری وضعیت، ملاقات و ارسال کمک برای او روبرو هستید. این بخش، یک راهنمای عملی برای شماست تا این مسیر را کمی راحت تر طی کنید.

قوانین و شرایط ملاقات

ملاقات با زندانیان، هم از نوع حضوری و هم کابینی، قوانین و مراحل خاص خودش را دارد. برای اینکه بتوانید ملاقات کنید، باید از قبل نوبت بگیرید. معمولاً این نوبت دهی به صورت تلفنی یا حضوری در دفتر ملاقات زندان انجام می شود. حتماً قبل از رفتن، از ساعت و روزهای ملاقات اطمینان حاصل کنید، چون ممکن است تغییر کند.

برای ملاقات، نیاز به مدارک شناسایی معتبر (مثل کارت ملی یا شناسنامه) دارید. همچنین، قبل از ملاقات، لیستی از اقلام مجاز و غیرمجاز به شما ارائه می شود. معمولاً ورود تلفن همراه، دوربین، مواد خوراکی غیرمجاز و اشیاء تیز و برنده به داخل سالن ملاقات ممنوع است. بهتر است از قبل این لیست را بررسی کنید تا دچار مشکل نشوید.

ارسال پول و اقلام

بسیاری از خانواده ها می خواهند برای عزیزانشان که در زندان هستند، پول واریز کنند تا بتوانند از فروشگاه زندان خرید کنند. نحوه واریز پول معمولاً از طریق مراجعه حضوری به باجه های مشخص شده در زندان یا گاهی اوقات از طریق سیستم های بانکی خاصی است که از طرف زندان اعلام می شود. حتماً قبل از واریز، شماره حساب یا کد مخصوص زندانی را که از طریق خود او یا دفتر زندان به شما داده شده، بپرسید.

ارسال بسته پستی یا اقلام ضروری مثل لباس و لوازم بهداشتی هم قوانین خاصی دارد. معمولاً لیست اقلام مجاز و تعداد آنها محدود است و باید از بسته بندی های خاصی استفاده شود. بهتر است قبل از هر اقدامی، با دفتر زندان تماس بگیرید و از آخرین قوانین و محدودیت ها باخبر شوید تا بسته شما بدون مشکل به دست زندانی برسد.

پیگیری وضعیت قضایی و درمانی

اگر نگران وضعیت قضایی یا درمانی زندانی هستید، راه هایی برای پیگیری وجود دارد. می توانید با دفتر زندان و مسئولین اندرزگاه مربوطه تماس بگیرید یا به صورت حضوری مراجعه کنید. البته، در بسیاری از موارد، برای پیگیری های جدی تر قضایی، نیاز است به مراجع قضایی ذیصلاح مثل دادسرا یا دادگاه انقلاب (بسته به نوع جرم) مراجعه کنید.

یکی از مهمترین حقوق زندانیان، حق دسترسی به وکیل و مشاور حقوقی است. وکیل می تواند به صورت قانونی پیگیر پرونده زندانی باشد، درخواست های لازم را ارائه دهد و از حقوق او دفاع کند. اگر زندانی هنوز وکیل ندارد، می توانید برای او یک وکیل دادگستری بگیرید تا پیگیری های لازم را انجام دهد.

شماره تماس و آدرس دقیق برای مکاتبات

برای تماس با زندان فشافویه، معمولاً شماره تلفن اصلی دفتر زندان را باید پیدا کنید. این شماره ها ممکن است گاهی تغییر کنند، پس بهتر است از طریق جستجوی آنلاین یا پرس و جو از منابع موثق، به روزترین شماره را پیدا کنید. برای مکاتبات هم، همان آدرس دقیق زندان (کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران به قم، منطقه فشافویه حسن آباد) را باید استفاده کنید.

توجه داشته باشید که ممکن است تماس تلفنی یا مکاتبه مستقیم با مسئولین بخش های خاص زندان دشوار باشد. در این موارد، مراجعه حضوری یا پیگیری از طریق وکیل می تواند موثرتر باشد.

نتیجه گیری: چشم اندازی برای آینده

در این مقاله سعی کردیم تصویری جامع و تا حد امکان بی طرفانه از داخل زندان تهران بزرگ، از تاریخچه و مشخصاتش گرفته تا وضعیت نگهداری زندانیان و چالش های حقوق بشری موجود، ارائه دهیم. از تراکم بالای جمعیت و کمبود امکانات بهداشتی و درمانی گرفته تا عدم تفکیک جرایم و مواردی از نقض حقوق زندانیان، همگی از جمله چالش های اساسی هستند که این ندامتگاه با آن دست و پنجه نرم می کند.

واقعیت این است که فشارهای داخلی و بین المللی، به خصوص تحریم هایی که به دلیل نقض حقوق بشر علیه این زندان وضع شده، می تواند نقش مهمی در ایجاد تغییرات و بهبود شرایط داشته باشد. اما آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، لزوم شفافیت و پاسخگویی از سوی مسئولین است. برای رسیدن به وضعیتی که حقوق اولیه انسانی زندانیان رعایت شود و این مکان، بیش از آنکه محلی برای تنبیه صرف باشد، فرصتی برای اصلاح و بازپروری فراهم کند، راه درازی در پیش است. امید که با افزایش آگاهی و پیگیری های مستمر، شاهد بهبود وضعیت در ندامتگاه هایی مثل زندان فشافویه باشیم.