خسروآباد، روایتی از شکوه و گذر تاریخ

از آنجایی که این بناها گنجینه هایی ارزشمند از هنر معماری تزئینات و سبک زندگی گذشتگان را به نمایش می گذارند و بازدید از آن ها فرصتی است برای آشنایی با آداب و رسوم باورها و ارزش های جوامع پیشین و همچنین پلی هستند میان گذشته و حال به همین دلیل راهی یکی از عمارت های تاریخی شهر سنندج می شوم.

با رسیدن بە مجسمه باشکوه مستوره اردلان کرایه ماشین را حساب می کنم و قدم در کوچه ای می گذارم که روزگاری بانوی تاریخ ساز کردستان بر خاک آن گام نهاده است مستورە اردلان.

هوای شهر سنندج حال و هوایی بهاری پیدا کردە و در هم آمیختن صدای آبی کە از وسط کوچە جاری است و آواز سرمست گنجشک ها نوای دل انگیزی را در این گذرگاه تاریخی طنین انداز کرده و مرا به سوی عمارت خسروآباد می خواند.

کوچە عمارت یکی از زیباترین کوچەهای شهر سنندج است کە شکوە و زیبایی و تاریخ و اصالت را همزمان در خود دارد و مکانی برای گذر روزگار پیری و قول و قرارهای عاشقانە است.

عمارت خسروآباد یادگاری از دوران زندیه با معماری ایرانی اش جلوه ای بی مانند به شهر بخشیده است. حوض بزرگ جلوی عمارت سال هاست که پناهگاه دل های مشتاق و قرارگاه عاشقان دلباخته بوده است. نوای آب که از حوض جاری می شود موسیقی دلنوازی است که آرامش را به هر رهگذری هدیه می دهد دل هر عاشقی را به یاد معشوق می اندازد و خاطرات دوران جوانی را در ذهن هر پیری زنده می کند.

در سفرنامه ای ریچ سیاحتگر بریتانیایی در کوچه های سنندج گام می نهد و عمارت خسروآباد را چون نگینی درخشان در سینه این شهر به تصویر می کشد و می گوید: باغ های سنندج همچون باغ های شیراز در این سو و آن سو پراکنده اند اما من هرگز چیزی نظیر خسروآباد در سینه سنندج ندیده ام.

به در چوبی عمارت که می رسم شکوه و قدمت بنا مرا در خود غرق می کند. نگاهی به ایوان مشرف به منطقه می اندازم و در ذهنم تصویری از شکوه و جلال خسروخان اردلان و زیبایی بی انتهای مستوره نقش می بندد. این اولین بار نیست که به دیدن این عمارت می آیم اما هر بار که از در چوبی عبور می کنم و وارد حیاط می شوم گویی از زمان حال پا به دورانی تاریخی می گذارم.

در ذهنم بارها و بارها تجسم می کنم که روزی مستوره اردلان در این حیاط باشکوه قدم برداشته خدمه ها در خدمت و در رکاب او به آرامی حرکت می کرده اند و شاید در همین قدم زدن ها بودە است که جرقه ذوق شعری اش در ذهن و روحش شعله می کشیده است.

این عمارت مکانی بوده که عروسی حسن جهان خانم تنها دختر فتحعلی شاه با خسروخان اردلان در آن برگزار شده و ماه ها جشن و سرور در آن جاری بوده است.

در توصیف هیبت خسروخان اردلان و شکوه عمارت همین بس که مک دونالد کینر از اعضای کمیسیون دیپلماتیک بریتانیایی که در سال ۱۸۱۰ میلادی به سنندج سفر کرده بود چنین می گوید که والی در کاخی باشکوه سکونت دارد و در آنجا چنان درجه ای از حکومت و شکوه و جلال را برقرار کرده که نظیر آن را در هیچ کجای ایران جز دربار ندیده ام؛ سرای او همواره برای فراغت بیگانگان گشوده است و همیشه مجموعه ای از اسب های نخبه را نزد خود نگه می دارد و خلاصه اینکه محال است این فرمانده که در بالای تالارش نشسته اطرافش را دوستان و منصوبانش گرفته اند را دید و به یاد دربارهای ‘پرسی و دوگلاس’ کشور خودمان نیفتاد.

بازدید از عمارت خسروآباد تنها دیدن یک بنای تاریخی نیست؛ بلکه قدم زدن در دالان های تاریخ است. بالا رفتن از هر پله گویی گذاشتن پا در ردپای کسانی است که روزگاری در این عمارت زندگی کرده اند. قدم زدن در اتاق های تو در توی عمارت یادآور زندگی پر فراز و نشیب اردلان هاست.

خسروآباد عمارتی با وسعت حدود ۶ هزار متر مربع با ساختمانی باشکوه در میان باغی زیبا معماری ایرانی را به نمایش می گذارد. این عمارت در سال ۱۲۲۳ هجری قمری به دستور امان الله خان اردلان حاکم سنندج بنا شد و در نوع خود بی نظیر است و قصر عمارت که در بخش شرقی باغ قرار دارد به دوران زندیه بازمی گردد.

خسروآباد یک بنای تشریفاتی بوده که مراسم خاصی برای پذیرایی از شاهان اشراف زادگان و همچنین جلسات سیاسی و نظامی در آن برگزار می شده و در واقع مقر حکومتی بوده است. کتیبه ای در عمارت موجود است که نام فتحعلی شاه قاجار و امان الله خان اردلان را در کنار هم آورده و نشان از روابط خوب اردلان ها و قاجارها دارد. در سال ۱۲۷۵ ناصرالدین شاه قاجار نیز به سنندج سفر کرده و به مدت یک ماه در این عمارت زیبا اقامت داشته است.

معماری عمارت خسروآباد نیز چشم نواز و بی نظیر است. این عمارت به دو بخش اصلی قصر و باغ تقسیم می شود که قصر در بخش شرقی قرار دارد و از بناهای اشرافی و باشکوه داخل عمارت به شمار می رود. ایوان ورودی قصر با ستون های متعدد و هنرمندانه ای تزئین شده است. بخش هایی از عمارت پس از امان الله خان اردلان اضافه شده و نمای بخش غربی و شرقی نشان از ساخت این بنا در دو دوره زمانی متفاوت دارد.

با عبور از درب ورودی حوض صلیبی شکل وسط حیاط دل هر بازدیدکننده ای را می رباید. شکوه و جلال این عمارت که زمانی مرکز حکومت اردلان ها به ویژه خسرو خان اردلان بوده است یادآور توصیف “مک دونالد کینر” از اعضای کمیسیون دیپلماتیک بریتانیایی است که در سال ۱۸۱۰ میلادی به سنندج سفر کرده است: “والی در کاخی باشکوه سکونت دارد و در آنجا چنان درجه ای از حکومت و شکوه و جلال را برقرار کرده که نظیر آن را در هیچ کجای ایران جز دربار ندیده ام. سرای او همواره برای فراغت بیگانگان گشوده است و همیشه مجموعه ای از اسب های نخبه را نزد خود نگه می دارد و خلاصه اینکه محال است این فرمانده که در بالای تالارش نشسته اطرافش را دوستان و منصوبانش گرفته اند را دید و به یاد دربارهای “پرسی و دوگلاس” کشور خودمان نیفتاد.”

اندیشه به این سو می رود که این خاندان با این عظمت و شکوه روزگاری آواره و دربه در شدند و از جور زمانه در امان نماندند.

با قدم نهادن به سوی عمارت وارد خانه ای بزرگ می شویم که مخصوص حاکمان و والیان ایرانی بوده است. نمای بیرونی عمارت با آجرهای زیبا گچ بری ها و اُرُسی های چشم نواز تزئین شده است. در ورودی عمارت به سبک دروازه های قلعه های حکومتی ساخته شده که در نوع خود جالب و کم نظیر است.

بخش اصلی عمارت قصری سلطنتی با ورودی ستون دار در غرب و غلام گردش ها و ایوان ستون دار در ضلع شرقی قرار دارد. حمام اتاق خدمه و درباران آشپزخانه و اصطبل دیگر بخش های این عمارت زیبا را تشکیل می دهند.

در طبقه سوم عمارت حوضی شبیه به چشمی پر اشک در وسط اتاق ها قرار دارد که از قنات های کوه آبیدر سرچشمه می گیرد و بدون پمپاژ تا ارتفاع دو متر فوران می کند و در فصل تابستان عمارت را خنک نگه می دارد.

در عمارت خسروآباد کتیبه ای وجود دارد که نام امان الله خان اردلان والی کردستان فتحعلی شاه قاجار و تاریخ ۱۲۲۳ هجری قمری بر روی آن حک شده است.

امروزه این عمارت زیبا و دل فریب میزبان گردشگران داخلی و خارجی مراسم و مناسبت ها و کنسرت های موسیقی دانان کُرد است که شور و نشاطی خاص به این عمارت بخشیده است.

پایان خبر فیچینو