خراسان رضوی

استان خراسان رضوی در شمال شرق ایران با مرکزیت مشهد و وجود بارگاه امام رضا (ع) قطب گردشگری زیارتی کشور و همسایه کشورهای افغانستان و ترکمنستان است.
این استان پهناور که از تقسیم استان بزرگ خراسان در سال ۱۳۸۳ شکل گرفت با مساحتی حدود ۱۱۸ هزار کیلومتر مربع پنجمین استان وسیع ایران محسوب می شود. خراسان رضوی با جمعیتی بیش از ۶.۴ میلیون نفر در سرشماری سال ۱۳۹۵ پس از استان تهران پرجمعیت ترین استان کشور است که تنوع اقلیمی فرهنگی و اقتصادی قابل توجهی دارد. این منطقه کهن ریشه در تاریخ پرفراز و نشیب خراسان بزرگ دارد و همواره یکی از کانون های مهم تمدنی و فرهنگی ایران بوده است. از شواهد باستانی در کشف رود با قدمت صدها هزار سال تا نقش آفرینی در دوران اشکانیان ساسانیان و دوره های اسلامی خراسان رضوی جایگاه ویژه ای در تاریخ ایران زمین دارد. موقعیت جغرافیایی خاص شامل مرزهای طولانی با کشورهای همسایه و قرار گرفتن در مسیرهای ارتباطی مهم به این استان اهمیتی راهبردی بخشیده است. این ویژگی ها در کنار جاذبه های متعدد طبیعی تاریخی و مذهبی خراسان رضوی را به مقصدی مهم برای گردشگران و مرکزی حیاتی برای اقتصاد کشور تبدیل کرده است. در ادامه به ابعاد مختلف این استان از تاریخ و جغرافیا تا اقتصاد و فرهنگ آن می پردازیم.

تاریخ و پیشینه

خراسان سرزمینی باستانی در شرق ایران در طول تاریخ شاهد ظهور و افول بسیاری از سلسله ها و دولت ها بوده است. اقوام مختلفی چون اعراب ترک ها کردها و ترکمن ها در گذر زمان بر این منطقه اثر گذاشته اند و تنوع فرهنگی آن را شکل داده اند. جغرافی دانان قدیم ایران را به هشت بخش تقسیم می کردند و خراسان بزرگ به عنوان وسیع ترین و شکوفاترین قلمرو شناخته می شد.

در دوران امپراتوری اشکانیان مرو در خراسان برای سال ها اهمیت داشت و خبوشان (قوچان) نیز یکی از پایتخت های این سلسله بود. در عصر ساسانیان استان تحت فرمان یک سپهبد به نام پادگوسبان و چهار مرزبان اداره می شد. پس از فتوحات مسلمانان خراسان به چهار بخش نیشابور مرو هرات و بلخ تقسیم شد که هر یک به نام شهر بزرگ خود خوانده می شدند.

قدیمی ترین نشانه های حضور انسان در ایران شامل ابزارهای سنگی با قدمتی حدود ۸۰۰ هزار سال از بستر رودخانه کشف رود مشهد به دست آمده که متعلق به دوران پارینه سنگی قدیم است. این یافته ها جایگاه باستانی این منطقه را نشان می دهند. از دوران نوسنگی تا آغاز دوران تاریخی نیز نشانه های فراوانی در جلگه های مشهد قوچان درگز تربت حیدریه و سایر مناطق کشف شده است.

پایه اصلی تاریخ خراسان در آغاز دوران تاریخی ایران با ورود اقوام آریایی به فلات ایران پیوند خورده است. در اوایل هزاره اول پیش از میلاد آریایی ها از مسیر خراسان وارد ایران شدند و بخش بزرگی از آن ها طبق متون اوستا در خراسان و سیستان مستقر شدند. به همین دلیل است که بسیاری از رویدادهای آغازین تاریخ ایرانیان که در اوستا و شاهنامه فردوسی ذکر شده اند در شرق ایران و در قلمرو خراسان بزرگ رخ داده اند.

از قرن نهم هجری قمری نام خراسان بر تمام ایالات اسلامی شرق کویر لوت تا هندوکش به جز سیستان و بلوچستان و قهستان اطلاق می شد. پس از جنگ هرات در سال ۱۲۴۹ هجری شمسی خراسان به دو بخش تقسیم شد: بخش غربی که جزو ایران باقی ماند و بخش شرقی که به افغانستان پیوست. در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی ایران به چهار ایالت بزرگ تقسیم شد که یکی از آن ها خراسان و سیستان بود.

اولین قانون تقسیمات کشوری در سال ۱۳۱۶ کشور را به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم کرد و خراسان تحت عنوان استان نهم شامل ۷ شهرستان شد. با گذر زمان و تصویب قوانین جدید تعداد شهرستان ها و بخش ها در خراسان افزایش یافت. در سال ۱۳۸۰ شهرستان طبس از خراسان جدا و به استان یزد ملحق شد. سرانجام در سال ۱۳۸۳ با تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان استان خراسان به سه استان خراسان شمالی خراسان جنوبی و خراسان رضوی تقسیم گردید.

جغرافیا

استان خراسان رضوی با مساحتی حدود ۱۱۷٬۷۶۹ کیلومتر مربع نزدیک به ۷ درصد از کل مساحت ایران را در بر می گیرد. این استان از نظر ویژگی های طبیعی بسیار متنوع است؛ به طوری که حدود ۴۹.۲ درصد از سطح آن را مناطق کوهستانی و ۵۰.۸ درصد را دشت ها تشکیل می دهند. موقعیت جغرافیایی این استان در شمال شرق کشور مرزهای طولانی با کشورهای همسایه را برای آن رقم زده است.

خراسان رضوی از شمال و شمال شرق با کشور ترکمنستان و از شرق با کشور افغانستان مرز مشترک دارد. این مرزهای زمینی نقش مهمی در تعاملات منطقه ای و ترانزیت ایفا می کنند. ارتفاعات استان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می شوند. ارتفاعات شمالی عموماً امتداد شرقی-غربی دارند در حالی که ارتفاعات جنوبی استان بیشتر امتداد شمالی-جنوبی را نشان می دهند.

بلندترین نقطه جغرافیایی استان قله بینالود با ارتفاع ۳۲۱۱ متر از سطح دریا است که در رشته کوه بینالود قرار دارد. در مقابل پست ترین نقطه استان در منطقه سرخس با ارتفاع ۲۹۹ متر واقع شده است. استان خراسان رضوی شامل چهار حوزه آبریز اصلی است که عبارتند از اترک قره قوم کویر مرکزی و شرق ایران. این تنوع در حوزه های آبریز بر الگوهای جریان آب و منابع آبی استان تأثیرگذار است.

وجود دشت های وسیع در کنار مناطق کوهستانی پتانسیل های متفاوتی را برای کاربری اراضی و فعالیت های اقتصادی فراهم آورده است. دشت ها اغلب برای کشاورزی و استقرار جمعیت مناسب هستند در حالی که کوهستان ها نقش مهمی در منابع آب پوشش گیاهی و تنوع زیستی استان دارند. این ترکیب جغرافیایی چشم اندازهای طبیعی متنوعی را در استان خراسان رضوی ایجاد کرده است.

آب و هوا

استان خراسان رضوی به دلیل گستردگی و تنوع جغرافیایی از آب و هوای متنوعی برخوردار است اما به طور کلی در دسته مناطق نیمه خشک کشور قرار می گیرد. بر اساس طبقه بندی های اقلیمی مختلف بخش های وسیعی از استان دارای اقلیم خشک و نیمه خشک سرد هستند.

بارندگی در استان نسبت به میانگین کشوری و جهانی پایین تر است و توزیع آن نیز یکنواخت نیست؛ معمولاً میزان بارش از شمال به جنوب استان کاهش می یابد. بارش ها اغلب در فصل سرد سال رخ می دهند و ماهیت آن ها اغلب به صورت رگبارهای کوتاه مدت و سیل آسا است. کمترین میزان بارش سالانه در شهرستان خواف و بیشترین آن در شهرستان قوچان ثبت شده است.

از نظر دما استان خراسان رضوی تابستان های گرم و زمستان های نسبتاً سردی دارد. میانگین دمای سالانه از شمال به جنوب استان افزایش می یابد؛ به طوری که فریمان به عنوان سردترین و سبزوار به عنوان گرمترین منطقه استان شناخته می شوند. اختلاف دمای قابل توجهی بین گرمترین و سردترین نقاط استان وجود دارد.

پدیده های جوی مانند یخبندان در فصول سرد سال در بسیاری از نقاط استان رخ می دهد اگرچه تعداد روزهای یخبندان در مناطق مختلف متفاوت است. رطوبت نسبی نیز در نقاط مختلف استان متغیر است؛ قوچان مرطوب ترین و کاشمر و گناباد خشک ترین شهرهای استان هستند. بادهای محلی و سیستم های جوی مختلف نیز بر شرایط آب و هوایی استان تأثیرگذار هستند از جمله بادهای صد و بیست روزه سیستان در نواحی شرقی و جنوبی شرقی و باد محلی دیزباد در منطقه نیشابور و مشهد.

تقسیمات استانی

بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان خراسان رضوی یکی از پرشهرستان ترین استان های ایران است. این استان به ۳۴ شهرستان تقسیم شده که هر یک شامل بخش ها شهرها و دهستان های متعددی هستند. مرکز استان شهرستان مشهد است که به لحاظ جمعیت و وسعت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تنوع جغرافیایی و جمعیتی استان در تقسیمات کشوری آن منعکس شده است.

شهرستان های استان از نظر وسعت و جمعیت متفاوت هستند. برخی شهرستان ها مانند مشهد و نیشابور پرجمعیت و وسیع هستند در حالی که برخی دیگر جمعیت و وسعت کمتری دارند. این تقسیمات به منظور تسهیل در مدیریت ارائه خدمات و برنامه ریزی توسعه ای در سطح استان صورت گرفته است. ساختار اداری استان شامل استانداری فرمانداری ها در سطح شهرستان ها و بخشداری ها در سطح بخش ها است.

با گذشت زمان و افزایش جمعیت و توسعه مناطق مختلف تغییراتی در تقسیمات کشوری استان اعمال شده است. ایجاد شهرستان ها و بخش های جدید با هدف بهبود دسترسی مردم به خدمات و تقویت بنیان های توسعه محلی انجام می شود. این تقسیمات چارچوب لازم برای فعالیت نهادهای دولتی و برنامه ریزی های منطقه ای را فراهم می آورد.

فهرست شهرستان های استان خراسان رضوی به همراه مراکز آن ها نشان دهنده پراکندگی جمعیت و تمرکزهای شهری در این منطقه است. شهرستان های مهمی مانند مشهد نیشابور سبزوار تربت حیدریه و قوچان از مراکز اصلی جمعیتی و اقتصادی استان محسوب می شوند. در زیر فهرستی از شهرستان های استان به همراه مراکز آن ها آورده شده است:

شهرستان	مرکز
باخرز	باخرز
بجستان	بجستان
بردسکن	بردسکن
طرقبه شاندیز	طرقبه
تایباد	تایباد
تربت جام	تربت جام
تربت حیدریه	تربت حیدریه
جغتای	جغتای
جوین	نقاب
چناران	چناران
خلیل آباد	خلیل آباد
خواف	خواف
خوشاب	سلطان آباد
داورزن	داورزن
درگز	درگز
رشتخوار	رشتخوار
زاوه	دولت آباد
زبرخان	قدمگاه
سبزوار	سبزوار
سرخس	سرخس
ششتمد	ششتمد
صالح آباد	صالح آباد
فریمان	فریمان
فیروزه	فیروزه
قوچان	قوچان
کاشمر	کاشمر
کلات	کلات
کوهسرخ	ریوش
گلبهار	گلبهار
گناباد	گناباد
مشهد	مشهد
مه ولات	فیض آباد
میان جلگه	عشق آباد
نیشابور	نیشابور

مردم

استان خراسان رضوی با جمعیتی بالغ بر ۶.۴ میلیون نفر بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ دومین استان پرجمعیت ایران پس از استان تهران است. این استان نرخ رشد جمعیتی اندکی بالاتر از میانگین کشوری را تجربه کرده است. تراکم جمعیت در مناطق مختلف استان متفاوت است و شهرستان مشهد به تنهایی حدود ۴۶.۱ درصد از کل جمعیت استان را در خود جای داده و بزرگترین شهر و شهرستان استان محسوب می شود.

تنوع قومی یکی از ویژگی های بارز جمعیت خراسان رضوی است. بر اساس پژوهش های انجام شده اکثریت جمعیت استان را فارسی زبانان تشکیل می دهند. در کنار فارسی زبانان اقوام دیگری نیز در این استان سکونت دارند که شامل کردها ترک ها (از جمله ترک های خراسانی) هزاره ها (معروف به خاوری ها) ترکمن ها و سایر اقوام هستند. هر یک از این گروه های قومی فرهنگ زبان یا گویش و سنت های خاص خود را دارند که به غنای فرهنگی استان می افزاید.

پراکندگی اقوام در استان نیز متفاوت است؛ به عنوان مثال کردهای کرمانج بیشتر در مناطق شمالی استان مانند قوچان درگز و چناران ساکن هستند. ترک های خراسانی نیز در بخش هایی از شمال و غرب استان حضور دارند. این تنوع قومی و فرهنگی استان خراسان رضوی را به موزاییکی از فرهنگ ها و زبان ها تبدیل کرده است.

علاوه بر جمعیت بومی استان خراسان رضوی میزبان تعداد قابل توجهی از مهاجران از کشورهای همسایه به ویژه افغانستان است که این موضوع نیز بر ترکیب جمعیتی و فرهنگی استان تأثیرگذار است. این تنوع جمعیتی استان را به منطقه ای پویا و چندفرهنگی تبدیل کرده است که نیازمند برنامه ریزی های اجتماعی و فرهنگی متناسب با این ویژگی ها است.

مذهب

اکثریت قریب به اتفاق مردم استان خراسان رضوی مسلمان هستند و مذهب غالب در این استان مذهب شیعه است. وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) در شهر مشهد این استان را به مهم ترین قطب زیارتی در ایران و جهان تشیع تبدیل کرده است و نقش محوری در هویت مذهبی و فرهنگی استان ایفا می کند. این موضوع باعث شده که مشهد سالانه پذیرای میلیون ها زائر از سراسر ایران و کشورهای دیگر باشد.

در کنار اکثریت شیعه اقلیتی از مسلمانان اهل سنت نیز در استان خراسان رضوی زندگی می کنند. تمرکز اصلی جمعیت اهل سنت در مناطق جنوب شرقی استان به ویژه در شهرستان های تایباد خواف تربت جام و باخرز است که دارای مرز مشترک با کشور افغانستان هستند. همچنین در برخی دیگر از شهرستان ها مانند مشهد نیشابور صالح آباد درگز کلات و سرخس نیز جوامع کوچکتری از اهل سنت حضور دارند.

علاوه بر مسلمانان شیعه و سنی اقلیت های دینی دیگری نیز در استان خراسان رضوی زندگی می کنند از جمله مسیحیان کلیمیان و زرتشتیان. این اقلیت ها هرچند جمعیت کمتری دارند اما بخشی از تنوع دینی و فرهنگی استان را تشکیل می دهند و در کنار سایر شهروندان به فعالیت می پردازند.

همزیستی پیروان مذاهب و ادیان مختلف در استان خراسان رضوی نشان از فرهنگ تساهل و احترام متقابل در این منطقه دارد. نقش مذهب در زندگی روزمره مردم آداب و رسوم محلی و مناسبت های فرهنگی استان بسیار پررنگ است و به خصوص در شهر مشهد فضای مذهبی خاصی حاکم است.

اقتصاد

اقتصاد استان خراسان رضوی بر پایه بخش های مختلفی استوار است که شامل کشاورزی صنعت معدن گردشگری و خدمات می شود. با توجه به شرایط اقلیمی و کمبود منابع آبی در سال های اخیر بخش کشاورزی با چالش هایی مواجه بوده است اما با این وجود استان همچنان در تولید بسیاری از محصولات زراعی و باغی در کشور جایگاه ویژه ای دارد.

خراسان رضوی در تولید محصولاتی مانند زعفران زرشک خربزه و گیلاس رتبه اول یا دوم کشور را داراست و در تولید پسته انار و انگور نیز جزو استان های پیشرو محسوب می شود. این استان همچنین در تولید محصولات دامی از جمله گوشت قرمز تخم مرغ و شیر دارای رتبه های برتر کشوری است. کشت گلخانه ای نیز در استان در حال توسعه است و رتبه دوم کشور در این زمینه را به خود اختصاص داده است.

بخش صنعت در استان خراسان رضوی در سال های اخیر گسترش قابل توجهی یافته است. وجود شهرک ها و نواحی صنعتی متعدد در شهرستان های مختلف نشان دهنده تنوع فعالیت های صنعتی از جمله صنایع غذایی نساجی فلزی شیمیایی و ماشین سازی است. برخی از این شهرک ها در مناطق کمتر توسعه یافته قرار دارند و با هدف محرومیت زدایی و ایجاد اشتغال ایجاد شده اند.

بخش معدن نیز یکی از ظرفیت های مهم اقتصادی استان است. خراسان رضوی دارای معادن غنی از جمله سنگ آهن (به ویژه معادن سنگان خواف که از بزرگترین معادن سنگ آهن کشور هستند) سنگ های تزئینی و قیمتی مانند فیروزه نیشابور و سایر کانی ها نظیر گچ آهک و زغال سنگ است. توسعه پایدار فعالیت های معدنی به ویژه در حوزه فرآوری مواد معدنی می تواند نقش مهمی در رشد اقتصادی استان ایفا کند.

گردشگری به خصوص گردشگری زیارتی در مشهد یکی از ستون های اصلی اقتصاد استان است. وجود بارگاه امام رضا (ع) میلیون ها زائر را سالانه جذب می کند و این موضوع باعث رونق بخش های خدماتی هتل داری حمل و نقل و بازرگانی در مشهد و سایر نقاط استان شده است. همچنین جاذبه های تاریخی طبیعی و فرهنگی در سایر شهرستان ها نیز پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری دارند.

موقعیت مرزی استان با کشورهای افغانستان و ترکمنستان فرصت های قابل توجهی را برای توسعه تجارت خارجی و ترانزیت کالا فراهم آورده است. گمرکات و پایانه های مرزی در استان نقش مهمی در صادرات و واردات و همچنین عبور کالاهای ترانزیتی ایفا می کنند. تقویت زیرساخت های حمل و نقل و تسهیل رویه های تجاری می تواند به افزایش نقش استان در مبادلات منطقه ای کمک کند.

در مجموع اقتصاد خراسان رضوی اقتصادی متنوع است که با چالش هایی مانند کمبود آب و نیاز به توسعه زیرساخت ها در بخش صنعت و معدن روبرو است اما در عین حال دارای ظرفیت های عظیمی در بخش های کشاورزی گردشگری معدن و تجارت مرزی است که با برنامه ریزی صحیح می توانند به موتورهای رشد و توسعه استان تبدیل شوند.

سوغات

استان خراسان رضوی به دلیل تنوع محصولات کشاورزی صنایع دستی و موقعیت زیارتی دارای سوغات متنوع و محبوبی است که شهرت جهانی دارند. در میان این سوغات برخی اقلام بیش از سایرین شناخته شده اند و گردشگران و زائران تمایل زیادی به خرید آن ها دارند.

زعفران به عنوان طلای سرخ ارزشمندترین سوغات خراسان رضوی و مشهد محسوب می شود. استان خراسان رضوی بزرگترین تولیدکننده زعفران در ایران و منطقه خاورمیانه است و مرغوب ترین انواع زعفران در این استان کشت می شود. مشهد به عنوان مرکز اصلی بسته بندی و صادرات زعفران محلی برای تهیه بهترین برندهای زعفران ایرانی است.

زرشک مشهد نیز از سوغات بسیار معروف و محبوب این استان است. خراسان رضوی در تولید زرشک رتبه اول کشور را دارد و زرشک تولیدی در این منطقه به ویژه در روستاهایی مانند کلاته کیفیت بالایی دارد. زرشک مشهدی معمولاً در دو نوع پفکی (برای مجالس) و اناری (با ظاهری شبیه دانه انار) عرضه می شود.

خشکبار و میوه های خشک نیز بخش مهمی از سوغات مشهد و استان خراسان رضوی را تشکیل می دهند. انواع نخود آلوچه کشمش پسته گردو و همچنین برگه های خشک شده میوه هایی مانند هلو و زردآلو از جمله خشکباری هستند که مورد استقبال مسافران قرار می گیرند و به عنوان خوراکی یا سوغات خریداری می شوند.

فیروزه نیشابور سنگی قیمتی با شهرت جهانی از دیگر سوغات برجسته استان است. معادن اصلی فیروزه در نزدیکی شهر نیشابور قرار دارند و فیروزه نیشابور به دلیل کیفیت و رنگ بی نظیرش شهرت یافته است. مشهد نیز یکی از مراکز مهم تراش و عرضه فیروزه در جهان است و فیروزه از مناطق مختلف برای تراش به این شهر آورده می شود.

ادویه هفت قلم ترکیبی از هفت ادویه اصلی شامل زردچوبه فلفل قرمز فلفل سیاه گل پر زنجبیل سماق و دارچین از دیگر سوغات مشهد است که به دلیل خواص و عطر و طعم خود مورد توجه قرار می گیرد. عطرهای مشهد به ویژه عطرهایی با رایحه تند و ترکیبات محلی مانند سنجد گل مریم گل نرگس و بهار نارنج نیز از سوغات سنتی و معروف این منطقه هستند که زائران اغلب به یادبود سفر خود خریداری می کنند. جیلی بیلی نوعی آبنبات رنگی شبیه پاستیل نیز به عنوان سوغات خوراکی به خصوص برای کودکان محبوبیت دارد.

راه های دسترسی

استان خراسان رضوی به دلیل موقعیت جغرافیایی و اهمیت زیارتی و تجاری از شبکه های ارتباطی متنوعی برخوردار است که امکان دسترسی از نقاط مختلف کشور و کشورهای همسایه را فراهم می کند. اصلی ترین راه های دسترسی زمینی به این استان از طریق محورهای جاده ای مهم کشور صورت می گیرد.

جاده مشهد-ساری (محور شمال-جنوب) جاده سبزوار-شاهرود (محور غرب-شرق) و جاده قائن-گناباد-تربت حیدریه (محور جنوب-شمال) از مهمترین شریان های مواصلاتی هستند که استان خراسان رضوی را به سایر نقاط ایران متصل می کنند. این جاده ها به خصوص در ایام تعطیلات و مناسبت های مذهبی شاهد حجم بالایی از تردد مسافران و وسایل نقلیه هستند.

علاوه بر این محورهای اصلی راه های فرعی و منطقه ای دیگری نیز وجود دارند که دسترسی به شهرستان ها و مناطق مختلف استان را تسهیل می کنند مانند جاده فردوس-بجستان جاده زابل-سرخس جاده بیارجمند-کاشمر (بردسکن) و مسیرهای ارتباطی با استان های همجوار. موقعیت مرزی استان نیز باعث شده که پایانه های مرزی زمینی نقش مهمی در تردد مسافر و کالا با کشورهای افغانستان و ترکمنستان ایفا کنند.

حمل و نقل ریلی نیز یکی دیگر از راه های مهم دسترسی به استان خراسان رضوی است. راه آهن مشهد این شهر و استان را به شبکه ریلی سراسری کشور متصل کرده و روزانه تعداد زیادی قطار مسافران را از شهرهای مختلف به مشهد و بالعکس جابجا می کنند. این شیوه حمل و نقل به خصوص برای زائران بارگاه امام رضا (ع) از اهمیت بالایی برخوردار است.

حمل و نقل هوایی نیز نقش کلیدی در دسترسی به استان ایفا می کند. فرودگاه بین المللی شهید هاشمی نژاد مشهد یکی از پرترددترین فرودگاه های کشور است که پروازهای داخلی و خارجی متعددی را پذیراست و ارتباط هوایی استان را با سایر نقاط ایران و جهان برقرار می سازد. در برخی شهرستان ها نیز فرودگاه های کوچکتری وجود دارند که امکان سفرهای هوایی را فراهم می کنند.

مراکز آموزشی و نرخ سواد

استان خراسان رضوی دارای شبکه گسترده ای از مراکز آموزشی در سطوح مختلف از آموزش و پرورش عمومی گرفته تا آموزش عالی است. تعهد به توسعه دانش و سواد در این استان مشهود است و نتایج مثبتی در نرخ سواد جامعه داشته است. بر اساس آمارهای رسمی نرخ باسوادی در جمعیت ۱۰ تا ۴۹ سال استان خراسان رضوی بالاتر از میانگین کشوری است که نشان دهنده موفقیت نسبی برنامه های آموزشی است.

در حوزه آموزش عالی استان خراسان رضوی به ویژه شهر مشهد دارای دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی متعددی است که در رشته ها و مقاطع مختلف دانشجو می پذیرند. دانشگاه فردوسی مشهد به عنوان یکی از دانشگاه های جامع و بزرگ کشور نقش مهمی در تولید علم و تربیت نیروی متخصص ایفا می کند. علاوه بر آن دانشگاه های علوم پزشکی دانشگاه های آزاد اسلامی دانشگاه های پیام نور دانشگاه های علمی کاربردی و مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی متعددی در مشهد و سایر شهرستان های استان فعالیت دارند.

شهرستان های بزرگ دیگر استان مانند نیشابور و سبزوار نیز دارای دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی معتبری هستند که به نیازهای آموزشی منطقه خود پاسخ می دهند. این مراکز آموزشی نه تنها به تربیت دانشجویان بومی می پردازند بلکه دانشجویانی از سایر استان ها و حتی کشورهای دیگر را نیز جذب می کنند.

تنوع مراکز آموزشی در استان امکان دسترسی به آموزش عالی را برای علاقه مندان در رشته های مختلف فراهم کرده است. این موضوع به ارتقاء سطح علمی و تخصصی نیروی کار در استان کمک می کند و زمینه را برای توسعه اقتصادی و اجتماعی فراهم می آورد. نرخ بالای سواد نیز نشان دهنده اهمیت دادن به آموزش در خانواده ها و تلاش های نهادهای آموزشی در استان است.

گردشگری

گردشگری یکی از مهمترین بخش های اقتصادی و هویتی استان خراسان رضوی است که با وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) در مشهد عمدتاً بر محور گردشگری زیارتی متمرکز است. مشهد سالانه پذیرای میلیون ها زائر از داخل و خارج از کشور است که این موضوع زیرساخت های گردشگری شهر را به شکل قابل توجهی توسعه داده و آن را به قطب اصلی گردشگری زیارتی ایران تبدیل کرده است.

علاوه بر جاذبه های مذهبی استان خراسان رضوی دارای جاذبه های تاریخی فرهنگی و طبیعی فراوانی است که پتانسیل بالایی برای جذب انواع دیگر گردشگران دارند. آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر حماسه سرای ایران در توس یکی از مهمترین سایت های فرهنگی و تاریخی استان است که مورد بازدید علاقه مندان به ادبیات و تاریخ قرار می گیرد. نیشابور نیز با آرامگاه های شخصیت های بزرگی چون خیام و عطار یکی از مراکز مهم گردشگری فرهنگی استان محسوب می شود.

سبزوار با آرامگاه ملا هادی سبزواری و بناهای تاریخی دیگر تربت حیدریه تربت جام با آرامگاه شیخ احمد جامی و شهرهای تاریخی دیگر نیز دارای جاذبه های تاریخی و فرهنگی قابل توجهی هستند. کلات نادری با کاخ خورشید و مجموعه تاریخی آن نیز یکی دیگر از مقاصد مهم گردشگری تاریخی است.

جاذبه های طبیعی استان خراسان رضوی نیز بسیار متنوع هستند. مناطق کوهستانی مانند بینالود و آلاداغ آبشارهایی نظیر اخلمد و رودمعجن غارهایی مانند غار مغان و مناطق ییلاقی مانند طرقبه و شاندیز در نزدیکی مشهد مقاصد محبوبی برای گردشگری طبیعی و تفریحی هستند. پارک ملی تندوره در شمال استان نیز زیستگاه گونه های جانوری متنوع و دارای چشم اندازهای طبیعی زیبایی است.

وجود قنات قصبه گناباد به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی آبی باستانی و ثبت جهانی شده در یونسکو نیز یکی از جاذبه های منحصر به فرد استان است. حمام ها رباط ها مساجد تاریخی و قلعه های قدیمی در سراسر استان بخش دیگری از غنای تاریخی و فرهنگی خراسان رضوی را به نمایش می گذارند. توسعه زیرساخت ها و معرفی هرچه بیشتر این جاذبه ها می تواند به جذب گردشگران بیشتر و توسعه پایدار صنعت گردشگری در استان کمک کند.

بلندترین قله خراسان رضوی چیست؟

بلندترین نقطه استان خراسان رضوی قله بینالود با ارتفاع ۳۲۱۱ متر از سطح دریا است که در رشته کوه بینالود واقع شده است.

نقش مشهد در گردشگری زیارتی کشور چیست؟

مشهد به دلیل وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) مهم ترین قطب گردشگری زیارتی در ایران و جهان تشیع محسوب می شود و سالانه میلیون ها زائر را جذب می کند.

تعاملات خراسان رضوی با کشورهای همسایه چگونه است؟

خراسان رضوی به دلیل داشتن مرزهای طولانی با افغانستان و ترکمنستان نقش مهمی در تجارت مرزی صادرات واردات و ترانزیت کالا با این کشورها ایفا می کند.

مهم ترین پروژه های توسعه ای و سرمایه گذاری در استان خراسان رضوی کدامند؟

توسعه معادن سنگان خواف رشد بخش صنعت و ایجاد شهرک های صنعتی و توسعه زیرساخت های گردشگری و هتل داری به ویژه در مشهد از مهم ترین حوزه های توسعه و سرمایه گذاری هستند.

ویژگی های فرهنگی و قومی مردم خراسان رضوی چیست؟

مردم خراسان رضوی از اقوام متنوعی شامل فارسی زبانان (اکثریت) کردها ترک ها هزاره ها و ترکمن ها تشکیل شده اند و مذهب غالب در استان شیعه است هرچند اقلیت های سنی و ادیان دیگر نیز حضور دارند.